Jahon tarixi kafedrasi
II-BOP. XIX-XX asrlarda Shlesvig-Golshteyn
Download 0.99 Mb.
|
Balsheviklar
II-BOP. XIX-XX asrlarda Shlesvig-Golshteyn2.1 Mintaqa sanoati va iqtisodiyotining rivojlanishi1864-yilgi urush natijasida Shlesvig va Golshteyn Prussiyaga qoʻshildi. 1867-yilda bu yerlar Shimoliy Germaniya Ittifoqi tarkibiga kirdi, soʻngra 1871 yilda Germaniya imperiyasining bir qismiga aylandi. Ikkinchi jahon urushi davrida Shlezvig-Golshteyn fashistlar Germaniyasi tomonidan bosib olingan va urushdan keyin Daniya va Germaniya oʻrtasida boʻlingan. Shlesvigning Shimoliy qismi Daniyaga foydalanishga berilgan, qolgan qismi esa GFR tarkibiga kirgan. 1955 yilda Bonn shartnomasi imzolandi, unda Germaniya Daniya mustaqilligini tan oldi, Daniya esa oʻz navbatida Shlesvig-Golshteynga boʻlgan daʻvolaridan voz kechdi. Shunday qilib, Shlesvig-Golshteyn boʻyicha Daniya va Germaniya oʻrtasidagi ziddiyat hal qilindi. Hozirgi vaqtda Shlesvig-Golshteyn Germaniyaning 16 federal yerlaridan biri hisoblanadi. Bu erda Kiel, Lyubek, Flensburg va Neumünster kabi bir nechta yirik shaharlar joylashgan. Bu yer Boltiq dengizi sohilidagi kurortlari, shuningdek, mintaqa tarixi bilan bogʻliq koʻplab diqqatga sazovor joylari bilan mashhur. XIX asr oxirida Shlesvig-Golshteyn sezilarli oʻzgarishlarga duch keldi. Sanoatning rivojlanishi va aholi sonining koʻpayishi bilan viloyat Germaniyaning eng yirik sanoat mintaqalaridan biriga aylandi. Poʻlat ishlab chiqarish, mashinasozlik, kimyo va oziq-ovqat sanoati boʻyicha yangi korxonalar tashkil etildi. XX-asr boshida Shlesvig-Golshteyn birinchi jahon urushi voqealariga guvoh boʻldi. Biroq, Germaniyaning boshqa mintaqalaridan farqli oʻlaroq, bu hudud ingliz aviatsiyasi tomonidan vayron qilinmagan yoki bombardimon qilinmagan. Birinchi va ikkinchi jahon urushlari orasidagi davrda Shlesvig-Golshteyn rivojlanishda davom etdi. Ushbu davrda viloyatda Germaniyadagi eng yirik qishloq xoʻjaligi koʻrgazmasi tashkil etildi, koʻplab uylar, maktablar, shifoxonalar va boshqalar qurildi. Biroq, uchinchi Reyx davrida viloyat yana siyosiy kurash obyektiga aylandi. Natsistlar maktablarda Daniya tilini nemis tiliga almashtirishga, madaniy avtonomiyani bekor qilishga va Shlesvig-Golshteynni oddiy nemis mintaqasiga aylantirishga intildilar. Ikkinchi jahon urushi tugaganidan soʻng, Shlesvig-Golshteyn Daniya va Germaniya oʻrtasida boʻlindi, Shlesvig Shlesvig-Golshteyn yurisdiksiyasiga oʻtdi, Golshteyn esa Germaniyaning alohida provinsiya okrugiga aylandi. Shlesvig-Golshteynning zamonaviy tarixi Daniya bilan yaqin iqtisodiy va madaniy aloqalar, shuningdek, Germaniya Federativ Respublikasi tarkibida viloyat avtonomiyasining mustahkamlanishi bilan tavsiflanadi. XIX asrda Shlesvig-Golshteyn Germaniyadagi sanoat markazlaridan biriga aylandi. Mintaqada toʻqimachilik, kimyo, mashinasozlik, oziq-ovqat va boshqa sanoat tarmoqlari rivojlandi. Sanoat korxonalari Elba va Treittel daryolaridan faol foydalangan, bu esa savdo va eksportni rivojlantirishga yordam bergan8. 1871-yilda Germaniya birlashgandan soʻng, Shlesvig-Golshteyn Prussiya tarkibiga kirdi. Bu mintaqaning siyosiy va iqtisodiy sohalarida oʻzgarishlarga olib keldi. Hokimiyat endi Berlindan amalga oshirildi va asosiy til nemis tiliga aylandi. XX asr boshida mintaqa sanoat oʻsishi davrini boshdan kechirgan, buning natijasida yangi korxonalar qurilgan va temir yoʻl tarmogʻi rivojlangan. Biroq, birinchi jahon urushi paytida mintaqa jangovar harakatlar zonasiga aylandi va bu unga katta zarar etkazdi. Birinchi jahon urushi va Versal shartnomasidan soʻng Shlesvig Daniya va Germaniya oʻrtasida boʻlindi, Golshteyn esa Veymar Respublikasining bir qismiga aylandi9. 1937-yilda Golshteyn shlesvig-Golshteyn-Lauenburg provinsiyasi bilan birlashtirildi, 1946-yilda esa mintaqa yangi tashkil etilgan shlesvig-Golshteyn federal yerining bir qismiga aylandi. Urushdan keyingi davrda mintaqa rivojlanishda va oʻzgarishda davom etdi. 1957-yilda Daniya aholisi uchun shlesvig-Golshteyn avtonom viloyati tashkil etildi. 1960-yillarning boshidan boshlab mintaqaning sanoat rivojlanishi boshlandi, buning natijasida kuchli sanoat va savdo rivojlandi. Hozir Shlezvig-Golshteyn Germaniyaning eng gullab-yashnagan mintaqalaridan biri boʻlib, mamlakat iqtisodiyotiga kata hissa qoʻshmoqda. XX asr boshida Shlesvig-Golshteyn yog ʻva yogʻ mahsulotlari ishlab chiqarish boʻyicha yetakchi, shuningdek Germaniyada shakar ishlab chiqarish boʻyicha yetakchi boʻldi. Mintaqada bandlikning oʻsishi va mintaqaning iqtisodiy rivojlanishiga hissa qoʻshgan koʻplab kichik va oʻrta korxonalar rivojlandi. Biroq, birinchi jahon urushi tugaganidan va Versal shartnomasi oʻrnatilganidan soʻng, Shlesvig-Golshteyn Veymar Respublikasi hududida boʻlib, mustaqil provinsiya maqomini yoʻqotdi. 1937-yilda mintaqa Xolshteyn provinsiyasi bilan birlashtirildi. Ikkinchi jahon urushida mintaqa gʻarbiy frontdagi asosiy jangovar joylardan biriga aylandi. Urushdan soʻng mintaqa Britaniya va SSSR oʻrtasida boʻlindi. 1949-yilda Britaniya oʻz qismini Germaniyaga berdi, sovet qismi esa GDR tarkibiga kirdi. 1990-yilda Germaniya birlashgandan soʻng, Shlezvig-Golshteyn 16 federal shtatdan biriga aylandi. Mintaqa sanoat va savdo markazi sifatida rivojlanishda davom etmoqda, shuningdek, tarixi, tabiiy diqqatga sazovor joylari va Boltiq boʻyidagi plyajlari tufayli mashhur sayyohlik maskani hisoblanadi. XIX-asrda Shlesvig-Golshteyn Shimoliy Germaniya sanoati va iqtisodiyotini rivojlantirish markazi boʻldi. Mintaqada mashinasozlik, kimyo va oziq-ovqat sanoati korxonalari, shuningdek, kemasozlik verfiyalari paydo boʻldi. Mintaqaning eng yirik shaharlaridan biri Germaniyaning asosiy porti va kemasozlik markaziga aylangan Kiel edi. Bu davrda Shlesvig-Golshteynda sezilarli iqtisodiy va madaniy rivojlanish sodir boʻldi, bu birinchi jahon urushi boshlangunga qadar davom etdi. Hozirda Shlezvig-Golshteyn Germaniyaning 16 federal shtatlaridan biridir. Mintaqa mashinasozlik, oziq-ovqat va kimyo sanoati, kemasozlik va turizm kabi iqtisodiyotning turli sohalarida rivojlanishda davom etmoqda. Shuningdek, mintaqa taʻlim va fan markazi boʻlib, unda bir nechta yirik universitetlar va ilmiy markazlar joylashgan. XIX-asr oxiri va XX-asr boshlarida Shlesvig-Golshteyn mustaqil provinsiya maqomiga ega boʻlmasa-da, Germaniyaning muhim mintaqasi boʻlib qolishda davom etdi. 1871-yilda Germaniya imperiyasi tashkil topdi, unda Shlesvig-Golshteyn Prussiya tarkibiga kirdi. Bu mintaqaning sanoat rivojlanishining kuchayishiga olib keldi, chunki Prussiya iqtisodiyot va ishlab chiqarishni faol rivojlantirdi. Biroq XX-asr boshlarida Germaniyadagi siyosiy oʻzgarishlar Shlesvig-Golshteyn taqdiriga taʻsir qildi. Birinchi jahon urushi natijasida Germaniya imperiyasi parchalanib ketdi va Shlesvig-Golshteyn bahsli mintaqalardan biriga aylandi. 1920-yilda Shlesvig-Golshteynning Daniya va Germaniya oʻrtasida boʻlinishiga olib kelgan uchinchi Parij tinchlik shartnomasi imzolandi10. Ikkinchi jahon urushi natijasida Germaniya Shlesvig-Golshteyn ustidan nazoratni yoʻqotdi va mintaqa Daniya va Germaniya oʻrtasida boʻlindi. 1949-yilda Germaniya Shlesvig-Golshteyn viloyatini tashkil etdi, u hozirgi kungacha Germaniyaning 16 federal yerlaridan biri sifatida mavjud boʻlib kelmoqda. Transport va logistika infratuzilmasini rivojlantirish, shuningdek, qishloq xoʻjaligi va baliqchilikni rivojlantirish orqali mintaqa iqtisodiy rivojlanishning yuqori darajasiga ega boʻlishda davom etmoqda11. 1871 yilda Germaniya bitta davlatga birlashdi va shlesvig-Golshteyn federal Shtatlardan biri sifatida uning tarkibiga kirdi. Yangi Germaniya imperiyasi doirasida mintaqa oʻz ishlarini boshqarishda katta avtonomiyaga ega boʻldi. XX asr boshida Shlesvig-Golshteyn Germaniyada shakar va sut ishlab chiqarishning yetakchi mintaqalaridan biriga aylandi. Shuningdek, bu yerda yirik kemasozlik zavodlari va boshqa sanoat korxonalari joylashgan. Biroq, mintaqa XX-asrning birinchi yarmida siyosiy gʻalayonlardan qochib qutula olmadi. Ikkinchi jahon urushi davrida Shlesvig-Golshteyn Germaniyaning eng vayron boʻlgan mintaqalaridan biri boʻlib, urush oxirida Britaniya va AQSh oʻrtasida boʻlindi. Urush tugaganidan soʻng mintaqa tiklandi va 1946-yilda yangi shlesvig-Golshteyn yeri tashkil etildi, uning tarkibiga ilgari Britaniya va AQSh nazorati ostidagi hududlar kiritildi. Urushdan keyingi yillarda Shlesvig-Golshteyn GFRning eng gullab-yashnagan mintaqalaridan biriga aylandi. Bu yerda qishloq xoʻjaligi, sanoat, kemasozlik, turizm va boshqa sohalar rivojlangan. XXI asr boshida Shlesvig-Golshteyn Germaniyaning iqtisodiy jihatdan eng rivojlangan mintaqalaridan biri boʻlib qolmoqda. Shlezvig va Golshteynning yakuniy birlashishi 1937 yilda fashistlar Germaniyasi mamlakatni maʻmuriy qayta tashkil etish va ikkala viloyatni bitta Shlezvig-Golshteyn viloyatiga birlashtirganda sodir boʻldi. 1945 yilda, ikkinchi jahon urushi oxirida, mintaqa ittifoq kuchlari tomonidan bosib olingan va Britaniya va SSSR oʻrtasida boʻlingan. 1949-yilda Germaniya Federativ Respublikasi (Gʻarbiy Germaniya) tashkil etildi, unga Shlesvig-Golshteyn ham kirdi. Mintaqaning Sharqiy qismi 1990-yilda Gʻarbiy Germaniya bilan birlashgunga qadar Germaniya demokratik Respublikasiga (Sharqiy Germaniya) kiritilgan. Birinchi jahon urushidan keyin Shlezvig va Golshteynning yakuniy birlashishi Veymar Respublikasining bir qismiga aylangan Germaniyaning yangi Shlezvig-Golshteyn provinsiyasini yaratishga olib keldi. Bu viloyatga iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishga, shu jumladan qishloq xoʻjaligi, baliqchilik, dengiz transporti va sanoatni rivojlantirishga eʻtibor qaratish imkonini berdi. Biroq, ikkinchi jahon urushi paytida mintaqa vayron boʻlgan va urushdan keyin Shlezvig-Golshteyn ikki ishgʻol zonasiga boʻlingan: Britaniya va sovet. 1949 yilda viloyat Germaniya Federativ Respublikasiga qoʻshildi va keyinchalik 1990 yilda yagona Germaniyaning bir qismiga aylandi. Bugungi kunda Shlezvig-Golshteyn Germaniyaning 16 federal shtatlaridan biri boʻlib, Shimoliy Yevropa mintaqasida muhim iqtisodiy va madaniy ahamiyatga ega. Mintaqa plyajlari, kurortlari va Lyubek, Kiel va Flensburg kabi madaniy diqqatga sazovor joylari bilan mashhur. Download 0.99 Mb. Share with your friends:
|