Jamiyatni harajatlarni kamaytirish muammosi
Resurslarni tanqisligi holatida jamiyat ham o’z qarorini qabul qilishga majbur bo’ladi. U ham harajatlarni kamaytirish muammosiga duch keladi. U cheklangan resurslarini jinoiy ishlarga qarshi kurashish sohasigami yoki ta’lim sohasiga yo’naltirsinmi? Agar u har ikkisiga yo’naltiradigan bo’lsa, qanday xizmat va tovarlardan voz kechish evaziga bo’lishi mumkin? Sog’liqni saqlashmi yoki energiya ta’minotimi?
Tanqis resurslar
Jamiyatda biror bir xizmat turi va mahsulot ishlab chiqarishga ketadigan resurslarning hammasi iqtisodiy tanqis resurslar deb ataladi. O’z navbatida bu o’z ichiga zavod- fabrikalarning butun bir tarmog’ini, fermalar qurilishi va uni qurish uchun ketadigan jihozlar, qurilish materiallari ishlab chiqarish va qishloq ho’jalik mahsulotlari uchun mo’ljallangan butun bir texnikani qamrab oladi. Hamma transport va kommunikatsiya jihozlari, mehnatning barcha turi, yer va mineral resurslar ham shuni ichiga kiradi.
Resurs kategoriyalari
Iqtisodchilar iqtisodiy resusrslarni to’rtta umumiy kategoriyaga bo’ladilar.
Yer
Iqtisodchillar uchun yer ko’p insonlarga qaraganda ko’proq ma’no kasb etadi. Iqtisodchilar uchun ishlab chiqarich jaroyonida ishtirok etadigan barcha tabiiy resusrslar tushuniladi, jumladan, ekin maydonlari, o’rmonlar, mineral va neft zahiralari hamda suz resurslarini tashkil etadi.
Mehnat
Insonlarning ko’rsatadigan hamma turdagi mehnatlarini umumlash-tirib, “mehnat”deb atash mumkin bo’ladi.
Kapital
Iqtisodchilar uchun kapital yoki capital mahsulotlariga iste’mol tovarlari va xizmatlarini ishlab chiqarishda kerak bo’ladigan barcha vositalarni kiritish mumkin. Bular sirasiga zavod fabrikalar, omborxonalar, transport vositalari, yetkazib berish xizmati, texnika va asbob-uskunalar kiradi. Irtisodchilar kapital tovarlari haridiga investitsiya deb qaraydilar.3
Kapital mahsulotlari iste’mol mahsulotlaridan farq qiladi chunki iste’mol mahsulotlari inson ehtiyojini to’g’ridan-to’g’ri qondiradi, vaholanki kapital mahsulotlari iste’mol mahsulotlarini ishlab chiqarishga jalb etiladi. E’tibor berish kerakki, iqtisodchilar “kapital” terminiga pul sifatida emas, balki jihozlar, texnika va boshqa ishlab chiqarish vositalari sifadida qarashadi. Sababi pulning o’zi hech narsani paydo qilmaydi, shu sababli istisodchilar unga iqtisodiy resurs sifatida qaramaydi. Ular firkicha, pul iste’mol tovarlari sotib olish uchungina kerak bo’ladigan bir vosita holos.
Share with your friends: |
