Baholash ishi va investitsiyalar
Mulkka yagona qiymat sifatida yondashish
Download 1.76 Mb.
|
5-mavzu. Biznes jarayonlari va ularni hisobga olish reja
- Navigate this page:
- A. Umumiy ma’lumot: Mulk va barqarorlik
- B. Mulkdor uchun mulk qiymati
| Mulkka yagona qiymat sifatida yondashish
Mavzuning ushbu qismda asosiy ikkita maqsadga e’tibor qaratiladi.Birinchidan, u mulk nazariyasi yaratilishi asoslangan asosiy funksiyani chetlab o‘tadi. Ikkinchidan, u mulkni ushbu asosiy funksiyaga qanday qilib xizmat ko‘rsatishini tushuntiradi. Bu yerda, ularninig ikkalasi ham qanday qilib mulkning asosiy qoidalari mulk maqsadlariga xizmat qilishini va mulkiy qonun foydaliligi chegarasini belgilaydi. Bu qismning markaziy maqsadi ushbu mavzuning nazariyasini taqdim qilishdir, ya’ni mulk instituti barqaror mulkchilikka tegishli bo‘lgan qiymatni yaratish va himoya qilish uchun mo‘ljallangan. Mulk ushbu xususiyatni inson va aktivlar orasidagi bog‘liqlikni yaratish va himoya qilish orqali bajaradi. Ushbu qism mulk to‘g‘risida butunlay boshqacha tushunchani ilgari surmaydi, aksincha u ko‘p yillar davomida muhokama qilib kelingan nazariyalardan kelib chiqqan elementlarni qayta tashkillashtirish orqali tegishli mulk tushunchasini ko‘rsatadi. Shuning uchun, ushbu mavzuning hajmi J.I.Penner ta’rif bergan (Jozef Raz tomonidan ko‘rsatilgan terminlarni ishlatgan holda) mulkni xususiylashtirish tushunchasini ta’riflovchi mulk tushunchasini taqdim qilishdir. Boshqacha qilib aytganda, ushbu mavzu mulk xizmati deb atalgan qonunning alohida bo‘limni yaratish tomonlarini ko‘rsatadi. A. Umumiy ma’lumot: Mulk va barqarorlik: Bu qism mulk tomonidan yaratilgan barqarorlik qiymatini yanada keng tahlil etadi. Xulosa shundaki barqaror huquqlarga ega mulk tizimi foydalanuvchilarga (hozirda egalik qiluvchilar) aktivlar qiymatini oshiradi va ularni egallab olish va himoya qilish xarajatlarini kamaytiradi.Bundan tashqari, bu bob shuni ko‘rsatadiki, barcha tomonidan qabul qilingan va markaziy himoyalanadigan mulk tizimi, miqyos iqtisodiyotidan kelib chiqqan foydalarni yaratishning xarajat nuqtai nazaridan eng samarali yo‘llarini taqdim etadi. Nihoyat, bu bob shuni ko‘rsatadiki, umuman olganda, mulk tizimlari tomonidan berilgan foydalar ular yaratgan mulkiy huquqlar bilan birga oshib boradi. Mulk instituti qonunda nafaqat foyda-oshirish muassasasi hisoblanib qolmay balki u qonunchilik instituti orqali quvvatlanishi kerak bo‘lgan yagona qiymatga barqaror egalik qilish bahosi ham emasdir.Bu bobning boshlang‘ich nuqtasi shundaki, qonun, tavsifiy bir biriga o‘xshash savollarni umumiy tarzda hal qilish maqsadida, mulk, qoidabuzarlik, shartnomalar va soliq kabi bir nechta qonunchilik sohalariga bo‘lingan.Mulkni tasvirlashda, bu qism mulkni qanday qilib aktivlarga nisbatan foyda-oshirish tomonlari va, xususan, mulkni qanday qilib barqaror mulkchilikni yaratish va himoya qilish orqali qiymatni oshirishini muhokama qiladi. Keyingi qismlarda ko‘rsatilgani kabi, mulk sohasini xususiylashtirish muhimdir, chunki, qiymatning muayyan turlarini himoyasiga qo‘shimcha sifatida, mulk qonunchiligiqonunning jozibador bo‘limi sifatida ko‘rsatilib, osonlashtirishning muayyan turlari bilan tavsiflanadi. Bu qism mulkni foydani oshirish sifatida ko‘rishga maqsadlangan Demsetz, Barzel, Stiven Shavel, Robert Ellikson, Karol Rouz va boshqa olimlar ishlari izidan boradi, lekin shu bilan birga u an’anaviy istiqbollarda bir qancha nozik va muhim farqlarni taqdim etadi. Birinchidan, biz mulkchilik o‘rniga egalikning foyda-oshirish natijalariga asosiy e’tiborni qaratamiz. Meyer Dan-Koen ishlarini keyinchalik tahlil qilgan holda, qachonki mulk qonunchiligi mulkdor maqomini yaratsa, u tan olingan mulkiy munosabatlardan holi bo‘lgan holda mavjud bo‘la olmaydigan qiymatni chiqaradi.Ikkinchidan, bu bob mulkdorni yakuniy qiymatga da’vogar sifatida va biron qonuniy munosabat yoki aktivga qaraganda mulkni muayyan aktivlardan chegaralovchi sifatida qonuniy tan olinishi muhimligiga urg‘u beradi. Ushbu ikki tomonlama qiymat nazariyasi, nima uchun jamiyatdagi barcha odamlar orasidagi muomalalar bilan bog‘liq umumiy qonunchilik sohasidan ko‘ra alohida turli mulk qonunchiliklari borligini tushuntirish uchun muhimdir.Biroq, qiymat nazariyasining bu xissalariga qaramay, bu bob boshqa nazariyachilar tomonidan rivojlantirilgan muhim tomonlarga asoslanib, ular quyidagichadir: egalik qilish orqali qiymatni yaratishda mulk qonunchiligini eng muhim deb ko‘rish, ko’chiriladigan obyektlarga sarf qilinadigan sarf-xarajatlarni kamaytirish, rivojlanayotgan obyektlarga sarmoya kiritishga rag‘batlantirishni oshirish va ba’zi turdagi shartnomalarga asos chizig‘ini yaratish. B. Mulkdor uchun mulk qiymati: Bu qism mulkdorning aktivdan oladigan qiymatini oshiradigan barqaror mulkchilikni turli yo‘llarini belgilaydi. Qanday qilib mulk shaxsiy mulkdor va jamiyat uchun qiymatni oshirishi batafsil ko‘rib chiqishga qiziqishi bo‘lmaganlar keyingiqism, G qismga o‘tishlari mumkin. Mulkiy qonunchilik bo‘lmagan dunyoda, odamlar hali ham narsalarni ishlatib, hali ham ularni boshqa narsalardan yuqoriroq baholayotgan bo‘lar edi. Ular shuningdek, narsalar ustidan egalikni barqaror darajasini saqlab qolish qobiliyatiga ham ega bo‘lar edilar. Har bir potensial egalik qiluvchi egalikni qo‘lga kiritish foydali yoki yo‘qligini aniqlashdan oldin predmetning foydalilik funksiyasini ko‘rib chiqqan bo‘lar edi. Quyidagi tenglama predmetdan kutilayotgan foydani izohlaydi: Bu yerda: - predmetdan kutilayotgan foydani ko‘rsatadi; Download 1.76 Mb. Share with your friends:
|