BerdaQ nomidagi qoraqalpoq davlat universiteti
Download 0.88 Mb.
|
- Navigate this page:
- Foydalanilgan adabiyotlar
| Quyoshning katta qiymati
Kakku zig'ir nurni juda yaxshi ko'radir. Shuning uchun qorong'i qoraqarag'ayli o'rmonlarda, u erdagi tuproq nam va unumdor bo'lsa ham, o'sishi va rivojlanishi cheklangan bo'ladi. Etarli miqdorda quyosh nuri bilan o'simlik tezda tarqalib, yangi joylarni faol ravishda egallab oladi va tuproqni zich gilam bilan qoplaydi. Kuku zig'ir ostidagi er juda sekinroq quriydi, shuning uchun uning o'sishi asta-sekin maydonning botqoqlanishiga olib keladi. Kakku zig'ir nam va botqoqli joylarda o'sadi Odamlar bu zig'irni kuchliligi uchun "temir javhari" va jarohatlarning rangi uchun "qizil mox" deb atashadi. U o'n yildan ziyod vaqt mobaynida uylarni izolyatsiya qilish funktsiyasini bajarib kelmoqda. O'zining tuzilishiga ko'ra, bu o'simlik suv va mineral tuzlarni o'ziga singdiradigan ibtidoiy ildiz kurtaklari - rizoidlari bor. Shuningdek, u suvni va uning boshqa qismlarini so'rib olishi mumkin. O'simlikning pastki barglari taroziga o'xshaydi. Qolgan barglari tor, uchlarida dentikula bor. Fotosintez ular ichida sodir bo'ladi - yorug'lik energiyasini kimyoviy hayotiy energiyaga aylantirib beradi. 7-rasm . Yosh kakku ziģiri. 2.2. Funariya yo'sini to'g'risida malumot. Funariya turi taxminan 210 turdan iborat mox. Funaria hygrometrica eng keng tarqalgan tur. Funaria hygrometrica o'ralgan to'plam tufayli juda gigroskopik va nam bo'lganda burilmagan "shnur moxi" deb nomlanadi. Ism lotincha "funis" so'zidan olingan, ya'ni arqon. Funariya ildizida Rhizoidlar kabi tuzilmalar mavjud. Sharoitlar mos kelmasa, mox spora sifatida saqlanib qoladi. Funaria umri davomida nam soyali va salqin joylarda zich yashil gilamchalar yoki yostiqlarga òxshab o'sadi .Yomg'irli fasllarda uning balandligi 3-5 sm bòladi , radial simmetriya o'qi yoki poyasining farqlanishi bilan barglar yoki filloidlar ko'p hujayrali rangsiz tarvaqaylab ketgan rizoidlari bòladi. Barglari poyasining ostki qismida ketma -ket joylashgan . Bargchalar bilan qoplangan poya juda ingichka korinishga ega.Uni O’rta Osiyo tekisliklarida ko’p uchratish mumkin.Uning maysalari erta bahorda ariq boylarida zax bosgan yerlarda ,oftob kam tushadigan joylarda daraxt postloqlarida korish mumkin. Barglari bir qavat hujayralardan tashkil topgan. Ularda xlorofil donachalari bor bu esa karbonat angidrid gazi mineral tuzlar va suvdan kraxmal va boshqa organik moddalar hosil qiladi. 8-rasm . Funariya Bu ibtidoiy ko'p hujayrali, avtotrofik, soya sevuvchi, amfibiya o'simliklari. Ular spora hosil qilish bilan ko'payadi. Ildiz òrnida rizoidlari bòladi. U 1-3 sm 1 uyli òsimlikdir. XULOSA. Yosintoifalarning kelib chiqishi. Yo'sinlar ham eng qadimgi yuksak o'simlik hisoblanadi. Ulaming gametofit va sporofitlari saqlangan. Keyingi yillarda Boltiq bo'yidan sporalari topilgan. Mezozoy va kaynozoy erasining qoldiqlarida esa ular ancha ko'p. Adabiyotlarda ular suvo'tlaridan kelib chiqqan degan fikrlar bayon etilgan. Riniyafitlarning ochilishi ko'pchilik olimlarning yo'sintoifalarning kelib chiqishi haqidagi fikrini o'zgartirib yuboradi. Hozirgi ilmiy qarashlarga ko'ra yo'sinlar riniyafitlardan, ularda sporofitning reduksiyalanishi va gametofitning progressiv taraqqiy etishi tufayli kelib chiqqan. Bu fikrni ingliz paleobotanigi X.Skott, shved paleobotanigi Xelle, rus botaniklari B.M.Kozo-Polyanskiy, A.L.Taxtadjyanlar maqullamoqdalar. Moxlarning ma'nosi Umuman olganda, moxlarning odamlar uchun iqtisodiy qiymati unchalik katta emas. Ular uy hayvonlari uchun oziq-ovqat sifatida mos kelmaydi. Sphagnum moxi uzoq vaqt davomida kiyinish sifatida ishlatilgan; harbiy shifokorlar uni favqulodda holatlarda, paxta va yod tugaganda ishlatgan. Sphagnum antiseptik xususiyatlarga ega: u mikroorganizmlarni yo'q qiladi yoki ularning ko'payishini kechiktiradi, shuningdek aniq gigroskopiklik - ko'p miqdordagi suv, qon va boshqa suyuqliklarni singdirish qobiliyatli. Moxlarning o'sishi tuproqning botqoqlanishiga olib keladi va keyinchalik hududning botqoqlanishiga olib keladi. Torf - botqoqlarda tugallanmagan o'simlik qoldiqlari natijasida hosil bo'lgan yonuvchan mineral. Bu yoqilg'i sifatida ishlatiladigan issiqlik izolyatsion materiallarni ishlab chiqarish uchun ishlatiladi. Va, albatta, moxlar oziq-ovqat zanjirining bo'g'inidir (ishlab chiqaruvchilar - organik moddalar ishlab chiqaruvchilari). Sporofitning regressiv rivojlanishida farq qiladi; gametofit moxlarning hayot tsiklida ustun turadi (ustunlik qiladi). Bryologiya moxlarni o'rganadi (yunoncha bryon - mox va logos - so'z) - moxlar haqidagi fan. Evolyutsion ravishda moxlar o'simliklar rivojlanishining o'lik (ko'r) filialini anglatadi, ko'p jihatdan ular suv o'tlariga yaqin. Ko'pgina moxlar ko'payish uchun suvga muhtoj, chunki erkaklar jinsiy hujayralari uning yordami bilan faqat ayollarga etib borishi mumkin. Biz ushbu bo'limni "Green moss" subklassiga tegishli bo'lgan kuku zig'iridan foydalanib ko'rib chiqdik. Qiziqarli fakt -moxlarda stomata yo'q, ularning o'rniga himoya hujayralari bo'lmagan teshiklar mavjud. Briofitlarda haqiqiy poyalar va barglar yetishmaydi, biz ularni boshqa yuqori o'simliklarda ko'rishga odatlanganmiz, ildizlar va o'tkazuvchi tizim yo'q. Mexanik to'qimalar kam rivojlangan, shuning uchun bir qator sabablarga ko'ra moxlar uchun baland o'sishi qiyin (cheklangan). Foydalanilgan adabiyotlar: 1. S.M. Mustafaev Botanika T. 2002. 2.M.Mominov,A.Mamadaliev,A. Toxtaboev.Botanikadan amaliy mashgulotlar. T. 2010. 3. P. Xalmuratov, K. Abipov, A. Saytova. Botanika. Yuqori darajali osimliklar sistematikasi . QMU. 2001. 4. Tursunboeva Gulbahor Sultanovna,Komilova Shoira Rafiqovna Botanika asoslari Nizomiy nomidagi Toshkent Davlat pedagogika universiteti Toshkent-2009 5. Toshmuhamedov Q. I. Osimliklar sistematikasidan amaliy mashgulotlar. T.: Oqituvchi 2003. 6.Xudoyqulov S. M. Nazarenko L. N. Osimliklar sistematikasidan amaliy m. T.: Oqituvchi. 1984. 7.www.Ziyonet.uz.com kutubxonasi 8.www. Google.uzwww. 9 arxiv. Uz Download 0.88 Mb. Share with your friends:
|