L.BOB. JISMONIY MASHQLARNING TASIRINI BELGILOVCHI OMILLAR

Jismoniy tarbiya jarayonida tabiatning sog'lomlashtiruvchi kuchlaridan foydalanib (ochiq havoda, quyosh nuri ostida) jismoniy mashqlar bilan shug'ullanish mashg'ulotlari olib boriladi. Cho'milish oftobda toblanish, havoning issiq-sovug'i jismoniy mashqlar bilan inson organizmiga turlicha ta'sir ko'rsatadi. Mashg'ulotlar davomijda bu vositalardan tizimli foydalanishning muhim ahamiyati bor.

Jonajon respulikamizning geografik, iqlimiy va ekologik holati barcha viloyat va hududlarda tabiatning sog'lomlashtiruvchi kuchlari va ulardan foydalanishning ilmiy asosini ishlab chiqishni taqazo etadi. Odatda quyosh nurida toblanish-undan foydalanishi soat 10. 00 dan 12. 00 gacha bo'lib uning ya'ni quyosh nuri tarkibidagi ul'trabinafsha nurlarni turli yoshdagilar aohida ajratilgan uslubiyati ilmiy ishlamagan. Ayrim holda chiniqishning bu usulidan 16.00 - 17.20 gacha foydalaniladi. Bu vaqtning ham turli xil yosh va jinsdagilar uchun individual xususiyatlarini hisobga olgan tarzdagi uslubiyati mavjud emas.

Jismoniy mashqlarning me'yori, yuklamaning umumiy miqdori, mashqning intensivligini e'tibordan chetda qoldirish tabiatni sog'lomlashtiruvchi kuchlaridan foydalanishda salbiy natijalarga olib kelishni unutmasligimiz lozim.

Shug'ullanuvchilarga quyosh vannasi, suvda chiniqishning nazariy yo'llarini berish va ulardan sistemali foydalanish,havoning o'zgarishi organizmning issiq-suvuqqa, keskin o'zgarishi orqali organizmni kesikn o'zgarishlarga moslashuvini oshirish, tabiatni sog'lomlashtiruvchi kuchlaridan foydalanish jarayonini samaradorligini oshiradi.

Chiniqtirish individning yoshligidan amalga oshirilishi lozim. Har tomonlama chiniqtirish uchun tabiat omillarini turli jismoniy mashqlarni bajarish bilan qo'shib olib borilishi tashqi muhitning salbiy ta'sirlariga organizmning qarsxilik ko'rsata olish qobiliyatini oshirishi hozirgi kunda ilmiy-amaliy isbotlangan.

Jismoniy tarbiya jarayonida erishilgan chiniqishning samarasi «ko'chuvchan» bo'ladi, ya'ni u insonning boshqa faoliyati (asosan, mehnat harbiy xizmat) ida namayon bo'ladi va jismoniy tarbiyaning hayotiy amaliyligini oshiradi. Qolaversa, ruhiy-irodaviy hislatlarini ham kuchaytiradi. Ayniqsa, chayqalish, tebranish, me'yorsiz og'irlikga chidash, vaznsizlik holatidagi turli xil o'zgarishlarga oson moslashtiradi.

Gigienik omillar shaxsiy va jamoat gigienasi tadbirlarini o'z ichiga olib, mehnat gigenasi, ovqatlanish, dam olish va tashqi muhitning faktorlari va mashq boshqalardan jismoniy mashqlarni bajarish (dars, mashq qilish, trenirovka) mashg'ulotlari gigienik talab va normalarga rioya qilishni taqazo etadi. Ular jismoniy mashqlar ta'sirchanligini, samaradorligini oshirishini ilmiy, amaliy jihatdan isbotlangan.

Gigienik sharoitni yetarli darajada ta'minlash, jismoniy tarbiya uchun foydalaniladigan moddiy-texnik baza, sport anjomlari, jihozlar va mavjud kiyim-boshning holatiga bog'liq.

Jismoniy mashqlar, tabiatning sog'lomlashtiruvchi kuchlari va gigienik omillarni ratsional qo'llash inson salomatligini mustahkamlaydi va jismoniy qobiliyatlarni rivojlantiradi.

Jismoniy mashqlar bilan shug'ullanish mashg'ulortlari inson hayotiy faoliyatining organiq qismiga aylansigina jismoniy tarbiya tizimining sog'lomlashtirilishiga yo'naltirilgan printsipni amalga oshirishning imqoni bo'ladi. Boshqa tomondan, kerak bo'lgan gigienik normalarga rioya qilinsagina jismoniy mashqlar kerak bo'lgan samarasini beradi. Gigienik omillar jismoniy tarbiyaning vazifasini to'la qonli hal qilish uchun ahamiyati katta.

Pedogogik jarayon qanchalik puxta tashkilashtirilmasin, ovqatlanish, uyqu rejimiga rioya qilinmasa, shuningdek, mashg'ulotlar tibbiyot talablariga jabov bermaydigan joy va jihozlar bilan o'tkazilsa, ular albatta samarasiz bo'ladi. Mana shuning uchun maktabgacha yoshdagilar, maktab yoshidagilar, kasb xunar akademik litseylar, gimnaziyalar, kollejlar o'quvchi talabalarining jismoniy tarbiyadan Davlati ta'lim standartlarida gigienaga oid bilimlar mazmunini ifodaluvchi nazariy ma'lumotlar uchun mavzular tavsiya qilingan. Ular jismoniy tarbiya jarayonidan tashqaridagi insonning tarbiya jarayonini tarkibidagi vositalardir.