Psixologiyaning ong haqidagi bilimlar doirasining rivojlanishi
Download 82.5 Kb.
|
- Navigate this page:
- Benedik Spenoza psixologiyasi.
| Tafakkur-faqat inson aqligagina bog’liq narsa, tana esa tafakkurga, tafakkur esa tanaga bog’liq emas deydi. Uning zamondoshi Gobis Dekard fikrlariga qarama-qarshi fikr, ya’ni tanaga xos bo’lib, u nomaterialistik xususiyatiga ega bo’ladi va alohida (substantsiya) yuzaga keladi. Dekart esa birinchi substantsiya fikrga, ikkinchi substantsiya tanaga, uchinchi substantsiya harakatga bog’liq degan fikrga bog’liq deb hisoblab, fikr esa tanaga muitlaqo aloqasi yo’q deydi. Harakat va tananing jonga bog’liqligi mutlaqo bog’liq deb hisoblaydi. Jon hech qachon o’lmaydi, o’lim esa tananing biron-bir nojo’ya harakatlari natijasida vujudga keladi, deb hisoblaydi. Dekart hayvonlarning hayoti va hatti harakatlarini aql bilan emas, tananing mexanik xussuiyatlari soat mexanizmlari kabi_ tana xususiyatlari yordamidagina amalga oshiriladi va butun umri davomida tananing butun qismida yashaydi va kun kechiradi. Dekard o’z fikrlari bilan falsafada va psixologiyada ikkita substantsiya haqidagi ta’limotni yaratdi. (Jon alohida, tan alohida). Ma’lum xato kamchiliklarga qaramasdan R.Dekart mexanik mat’erializm g’oyalarini birinchi bor fanga olib kirdi.
Benedik Spenoza psixologiyasi. (1632-1677) Buyuk Gollandiya mutafakkiri B.Spenoza Gegelning fikricha u R.Dekart dualizmini fandan butunlay siqib chiqargan mutafakkir hisoblanadi. Uning asosiy ishi hisoblangan «Etika» asari faqat nomi bilangina ajralib turmasa. Asosiy fikri individual hulqni yaratish va buning asosida erkin hayotga yo’l ochish tushunchasini shakllantirish edi. B.Spenoza bilan Dekart orasidagi eng asosiy qarama-qarshi substantsiya asosida kelib chiqadi. Spenoza fikrida-borliq va substantsiya bir narsa deb tushunadi. Bu asosda borliq, narsa va predmetlar yig’indisi, borliqda yashash esa shu borliqda bor yoki yo’q bo’lishidir. Bu bilan Spenoza monistik ta’limotiga asos soldi. Dekart materiyani, borliqni ilohiy kuch yaratgan degan bo’lsa, Spenoza monistik ta’limotiga asos soldi. Dekart materiyani, borliqni ilohiy kuch yaratgan degan bo’lsa, Spenoza esa tabiat birlamchi sababga muhtoj emas deb materialistik dunyoqrashni shakllantirdi. Har qanday narsa o’zining substantsiyasiga, ya’ni moduziga ega deydi, shunga asosan tana va aql bir narsa, ikkalasi birikkan holda fikrlovchi narsani qabul qiladi. Bu esa individualizmdir. Inson bilan hayvon orasida farq bo’lib, inson o’zining tafakkuri bilan alohida substantsiyaga ega deb tushuntirdi. Spenoza bilish va effektiv holatlar haqidagi ta’limotni yaratishga harakat qildi. U bilishni to’rttaga ajratdi: Download 82.5 Kb. Share with your friends:
|