Toshkent tibbiyot akademiyasi
Tashqi aylantiruvchi tasir kuchi momenti nolga teng bo’lsa, yumalayotgan jismning umumiy burchak impulsi o’zgarmas qoladi
Download 0.73 Mb.
|
90 DAY - No PMO Advice & Tool Guide No BX
| Tashqi aylantiruvchi tasir kuchi momenti nolga teng bo’lsa, yumalayotgan jismning umumiy burchak impulsi o’zgarmas qoladi. Burchak impulsining saqlanish qonunienergiya va impuls bilan birgalikda fizikaning asosiy saqlanish qonunlaridan biridir1.
Jismga tasiretuvchi natijaviytashqi kuchmomenti nolga teng va jism massa markazidan o’tuvchi qo’zg’almas o’q atrofida yumalasa, yoki MM dan va yo’nalishi o’zgarmas, ilgarilanma harakat qiluvchi o’q atrofida yumalasa, (5.21) deb yozishimiz mumkin. Va ixtiyoriy boshlang’ich vaqtdagi o’qqa nisbatan inersiya momenti va burchak tezligi va I va ularning ixtiyoriy boshqa vaqtlardagi kattaliklari. Jism bo’laklari o’z holatlarini boshqa biriga bog’liq holda o’zgartirishlari mumkin, demak I o’zgaruvchi.Lekin bu holda ham o’zgaradi, demak o’zgarmas qoladi1. Giroskop (giro... va ...skop) — aylanish oʻqi fazoda oʻz yoʻnalishini oʻzgartira oladigan tez aylanuvchi qattiq jism. Aylanish oʻqi fazoda erkin aylana olishi uchun G.ni kardanli osmaga mahkamlab qoʻyish kerak (qarang Kardanli mexanizm). Osma markaziga nisbatan G. istalgan yoʻnalishda burilishi, uning aylanish oʻqi doiraviy konussimon sirt yasab harakatlanishi (qarang Presessiya) mumkin. Keyingi xususiyati navigatsiya asboblari — girokompas, girovertikal va b.ga asbob qilib olingan. G.ning har qanday holda ham fazoda oʻz oʻqi yoʻnalishini oʻzgarishsiz saqlay olishi xossasidan samolyot, raketa, dengiz kemalari, torpedolar va b. harakatini avtomatik tarzda saqlash uchun foydalaniladi (mas, avtopilot). Kemalarda matroslarning osma toʻrkrovatlari G. xossasiga asoslangan (kema qanchalik chayqalmasin matroslar bemalol uxlab ketishaveradi). Samolyotning kursdan ogʻganligini aniqlaydigan asbob yoʻnalish G.i, yaʼni giropolukompas deb ataladi. U avtopilotlarda qoʻllaniladi. Bu aylanma g'ildirak yoki disk bo'lib, unda aylanish o'qi (aylanish o'qi) o'z-o'zidan har qanday yo'nalishni qabul qilish uchun erkindir. Aylanayotganda, ushbu o'qning yo'nalishi, moslamaning gilishi yoki burilishidan ta'sirlanmaydi burchak momentumining saqlanishi. Ishlayotgan gyroskop. Uchta o'qda ham aylanish erkinligiga ega. Rotor tashqi ramkaning yo'nalishidan qat'i nazar, aylanish o'qining yo'nalishini saqlab qoladi. Boshqa operatsion tamoyillariga asoslangan giroskoplar ham mavjud, masalan, mikrochip-paketli MEMS gyroskoplari electron qurilmalarda topilgan (ba'zan shunday nomlanadi girometrlar), qattiq holat halqa lazerlari optik tolali giroskoplar va juda sezgir kvant giroskopi. Giroskoplarning qo'llanilishiga quyidagilar kiradi inertial navigatsiya tizimlari, kabi Hubble teleskopiyoki suv osti kemasining temir korpusi ichida. Aniqligi tufayli gyroskoplar ham ishlatiladi girooteolitlar tunnel qazib olishda yo'na-lishni saqlab qolish. Gyroskoplar qurish uchun ishlatilishi mumkin gyrokompaslar magnit kompaslarnito'ldiradigan yoki almashtiradigan (kemalar, samolyotlar va kosmik kemalarda, umuman transport vositalarida), barqarorlikka yordam berish (velosipedlar, mototsikllar va kemalar) yoki inertsional yo'l-o'riq tizimining bir qismi sifatida foydalanish. MEMS gyroskoplari bazi iste'molchi elektronikalarida, masalansmartfonlarda mashhur. Gyro g'ildiragi diagrammasi. Chiqish o'qi (ko'k) atrofidagi reaktsi yastrelkalari kirish o'qiga (yashil) nisbatan qo'llaniladigan kuchlarga mos keladi va aksincha. Download 0.73 Mb. Share with your friends:
|