Kirisiw Izertlewdiń aktuallıǵı
Download 75.07 Kb.
|
|
Kirisiw Izertlewdiń aktuallıǵı. Qazaq jámiyetiniń birligi túrli dárejedegi áwladlar ushın ulıwma esaplanǵan dástúrler hám ruwxıy -etikalıq qádiriyatlar menen belgilenedi. Bul jerde tálim jámiyet rawajlanıwınıń tiykarǵı kórsetkishlerinen biri boladı. Joqarı tálim mákemeleriniń tálim procesi bárháma sub'ekt retinde kásiplik iskerlikke tayarlanıp atırǵan, jámiyet rawajlanıwında aktiv qatnas etiwshi, jetekshi shaxs bolatuǵın ruwxıy jetik shaxstı kámal taptırıwǵa baǵdarlanǵan. Búgingi kúnde jaslar sanasına milliy qádiriyatlardı sıńırıw, olarda qádiriyat baǵdarların tuwrı qáliplestiriwde shańaraqtıń ornı bólek ekenligi ayan boldı. Shańaraq insaniyattıń altın súyenishi bolǵanı ushın onıń insan áwladına tásirin turmıs daǵı hesh nársediń qudıreti menen teńlestirip bolmaydı, ata-ananıń perzent tárbiyasın hesh nárse ornın basa almaydı. Bul shańaraqtıń social -tariyxıy tájiriybeni jámiyette toplaw hám tarqatıw iskerliginiń ayriqsha ózgeshelikine baylanıslı. Kazaxstan Respublikasınıń Birinshi Prezidenti N. A. Názerboyevning 2018-jıl 10 -yanvar daǵı “Tórtinshi sanaat revolyuciyası sharayatında rawajlanıwdıń jańa múmkinshilikleri” atlı Kazaxstan xalqiga shaqırıǵında “jańa zamange qarsı turıw ushın biz jańa dáwirdiń basında turǵan birden-bir xalıq bolıwımız kerek. Tórtinshi sanaat revolyuciyası sharayatında tariyxıy rawajlanıw”. Prezidentimizning bul pikirleri jetkinshek tárbiyasında xalqımız, shańaraǵımız, xalqımız, milletimiz pedagogikası pánleri ushın programmalıq ideya boladı. Kazaxstan Respublikasınıń 2020 -jılǵa shekem bolǵan jaslarǵa tiyisli mámleket siyasatınıń “Kazaxstan 2020 : keleshekke yo'l” dep atalǵan koncepciyasında : “Kazaxstanda shańaraq mudami jámiettiiń oǵada zárúrli strukturalıq elementi retinde qaralib kelgen. Ol jámiyet, mámleket hasası, hadallıq, etika hám ruwxıy tatıwlıq sistemasınıń zárúrli buwınidir”; “... Shańaraqqa tiyisli tárbiyadan baslap, ózi hám jaqınları aldındaǵı social juwapkershilik sezimin qáliplestiriw jaslar siyasatı máseleleriniń hasası bolıwı kerek. Turmıstıń qadri, qawipsizligi jáne onıń dawamı tikkeley shańaraq menen baylanıslı. Bunday konseptual ideyalar jaslar siyasatina, atap aytqanda, statistikalıq kórsetkishler menen ústinlik qılıp atırǵan student-jaslarǵa social hámzifa retinde usınıs atırǵanı shańaraqtaǵı shaxstıń jámiyet menen óz-ara qatnaslarınıń tiykarǵı quralı ekenliginiń kepilligi bolıp tabıladı. Kazaxstan Respublikasınıń " Tálim tuwrısında" gi nızamı tálim sistemasınıń ulıwma etikalıq qádiriyatları tiykarında oqıwshılardıń ruwxıylıqın rawajlandırıw ushın shárt-shárayatlardı jaratıw, olarǵa turmısda ózin ózi basqarıwda járdem beriwdi názerde tutadı.puqaralıq hám kásiplik qádiriyatlardı qáliplestiriw hám shaxstıń ózinen-ózi jetilistiriwge qaratılǵan maqsetli iskerlik retinde qaraladı [3]. Bul jerdegi xızmetler, óz gezeginde, oqıwshılardı puqaralıq hám ruwxıy -etikalıq pazıyletlerge bay qılıw ushın jámiyet aldındaǵı minnetleme bolıp tabıladı. Belgilengen juwmaqlar social -shańaraqqa tiyisli kózqarastan anıq ilajlar kóriw, tiyisli ilajlardı kórip shıǵıw hám de Kazaxstan Respublikasınıń 2030 -jılǵa shekem shańaraq hám gender siyasatı konsepsiyasın (birinshi) ámelge asırıw boyınsha ilajlar rejesin tastıyıqlaw zárúr ekenligin kórsetedi. basqısh 2017-2019 ) Prezidenttiń 2016 -jıl 6 -dekabr degi 384-sanlı sheshimin ámelge asırıw maqsetinde: “Shańaraq institutın bekkemlew, shańaraqqa tiyisli qádiriyatlardı targ'ib qılıw, reproduktivlik salamatlıqtı bekkemlew, sonıń menen birge, gender teńligin támiyinlewge qaratılǵan social joybarlardı ámelge asırıw. " qáliplesiw mashqalası aktual bolıp qaladı [4]. Bul hújjetlerde belgilengenlerdiń barlıǵı zamanagóy studentlerdi shańaraqlıq turmısqa tayarlaw, neke-shańaraq, bala -ata-ana qatnasları máselelerinde pedagogikalıq hám psixologiyalıq járdemdi shólkemlestiriw zárúr ekenligin tastıyıqlaydı. Joqarı tálimdiń jańa paradigması tálimge qaratılǵan bolıp, bul studentlerdiń qádiriyatlar sistemasın qayta kórip shıǵıwǵa alıp keledi. Sebebi tálimdiń qádiriyat sisteması sub'ektlerdi óz-ózin ózgertiwge, óz-ózin rawajlandırıw maqsetlerine erisiwge, bazardıń báseki nızamlarına shıdam beriwge, tabıslı turmıs keshirimge tayarlawdan ibarat. Bizińshe, tabıslı turmıstıń giltlerinen biri bul shańaraqlıq turmıs bolıp tabıladı. Shańaraqqa tiyisli qádiriyat - bul socialliq ómirdiń keń kólemli strukturası. Bunnan tısqarı, ol materiallıq hám ruwxıy qatnaslarǵa tiykarlanadı. Sol kózqarastan qaraǵanda, shańaraq hám studentlerdiń etikalıq qádiriyatların qáliplestiriw mashqalası joqarı oqıw orınları iskerliginiń zárúrli baǵdarlarınan biri boladı. Ilimiy ádebiyatlar analizine kóre, shańaraq hádiysesi - etikalıq qádiriyatlar barlıq basqa hádiyseler sıyaqlı insaniyat jámiyetinde payda bolǵan hám óziniń rawajlanıw basqıshlarında ilimpazlardı úlken uwayımǵa salǵan máselelerden biri. Tariyxıy tárepten shańaraq, qádiriyat hám shańaraqqa tiyisli ruwxıylıq - Etikalıq qádiriyatlar haqqındaǵı ideyalar áyyemgi filosoflar Konfutsiy [5], Sokrat [6], Platon [7], Aristotel [8], orta ásir oyshılları Al-Farobiy [9], J. Balasag'uniy [10] hám keyingi ilimpazlar dóretpelerinde dawam etkenin kóremiz. Sol qatarda ; usınıń menen birge, Sh. Ualixonov [11], A. Qunanboev [12], M. Jumaboev [13], J. Aymauytov [14] pedagogika joqarı oÿquv orınları studentleriniń shańaraq hám etikalıq qádiriyatların qáliplestiriwde bólek oÿrin tutadı. Shańaraq hám tárbiya sistemasındaǵı tárbiya jumısları baǵdarında pánniń bir qansha tarawları boyınsha ilimpazlardıń miynetin ushıratıw múmkin. Shet el hám jergilikli oqıtıwshılar, psixologlar, filosoflar, mádeniyatshunoslar, sotsiologlar úyrenilip atırǵan kóp qırlı mashqalaǵa bólek itibar qaratdılar. Sol qatnas menen, ilimiy ádebiyatlar analizi sonı kórsetedi, shańaraq, qádiriyat, shańaraqqa tiyisli-etikalıq qádiriyatlar máseleleri bir neshe jóneliste túrli táreplerde kórip shıǵıladı : - filosofiyalıq tárepten qádiriyatlardıń mánisi hám mazmunı, ruwxıy qádiriyatlar, shańaraq institutı máseleleri, ilimpazlar (I. Kant [15], v. Windelband [16], G. Rikert [17], E. Fromm [18]. ], M. Rokich [19], F. Nitsche [20], N. A. Berdyaev [21], A. Nysanboev [22], S. E. Nurmuratov [23], R. B. Absattarov [24] hám basqalar ); -madaniy aspektda social -etikalıq kózqarastan qádiriyatlar sisteması dástúrler, normalar, ruwxıy kodlar hám insan tábiyaatı arqalı kórinetuǵın bolatuǵın hádiyse retinde (T. X. Gabitov [25], B. S. Erasov [26], shańaraqqa tiyisli-neke qatnasları (T. v. Bendas [27], K. K. Bazdyrev [28] hám basqalar ); -tarixiy jáne social tárepten ol shańaraqtıń mámleket degi poziciyasi jáne onıń qásiyetleri, jámiyet turmısındaǵı qádiriyatlarına itibar beredi (M. veber [29], E. Giddens [30], M. Mid [31], T. Parsons [32], G. K. Abdigalieva [33], v. P. Golod [35], A. J. Skakova [36] hám basqalar ); Olardan tariyxchi alım Xa. A. Argÿinboyev “Qazaq shańaraǵı” shıǵarmasında koÿchmanchi jámiyettegi qazaq shańaraqları ómiriniń etnografik ózgeshelikine [37], sotsiolog Z. J. Janazarova oÿzining “Qozogÿistondagi zamanagóy shańaraq jáne onıń máseleleri” monografik izertlewinde búgingi qazaq shańaraqları sharayatın analiz etedi [38], usı waqıtta Z. K. tárepinen baspadan shıǵarılǵan “Qozogÿiston shańaraǵı jámiettiiń tiykarǵı qádiriyatı : jaǵday hám rawajlanıw tendentsiyalari” shıǵarmasında. Shaukenova [39], " Shańaraq Kazaxstan jámiyeti turaqlılıǵın faktorı retinde" izertlew joybarında. Shańaraqtıń rawajlanıw processlerine ayriqsha túsindirisler beriledi. Psixologiyada sırt el ilimpazları G. Olport [40], J. Piaje [41], Z. Freyd [42] shańaraqqa tiyisli qatnaslar psixologiyasi, qádiriyat yoÿnalishi máseleleri; Rossiyalıq psixologlar S. L. Rubinshteyn [43], v. I. Myasishchev [44] hám basqalar. esaplaydı. Olar arasında shańaraq psixologiyasi izertlewshilerdińiniń (A. G. Xarchev [45], A. I. Antonov [46] hám basqalar ) jumıslarında shańaraqtıń eń zárúrli wazıypaları qatarında ata-analardıń targÿiboti hám etikası, sonıń menen birge, shańaraqtıń psixologiyalıq jaǵdayı koÿrsatilgan. shańaraq arqalı balalardıń ádetleri hám turpayı, jaqsı hám jamandı bahalaw kriteryaları qáliplestiriliwi anıqlanǵan. " Shańaraqlıq turmıs etikasi hám psixologiyasi" joqarı Elshibaeva [59], S. S. Qo'nyrboyeva [60], A. E. Mankesh [61], shańaraq tárbiyasın shólkemlestiriwde qazaq xalıq pedagogikası materiallarınan paydalanıw (S. Gabbasov [62], G. I. Seylxan [63], E. S. Koyangaliyev [64], T. S. Slambekova [65], A. A. Tautenbayeva [61] oÿrganiladi. 66], ruwxıy -etikalıq qádiriyatlar (R. K. Toleubekova [67]), qádiriyat baǵdarı (G. K. Nurgalieva [68]) máselelerin kórip shıǵadı. Joqarıdaǵı ilimiy izertlew jumısları hám ádebiyatlar analizi sonı kórsetedi, shańaraqtıń social-pedagogikalıq wazıypaları jámiyette jáhán kóleminde, mámleketimizde bolsa milliy kólemdegi sociallıq-ekonomikalıq tendensiyalar tásirinde ózgergen. Kópmilletli Kazaxstan daǵı jańa sociallıq-ekonomikalıq sharayatlar hám demografik krizislar ósip kiyatırǵan jetkinshekti óz shańaraǵın jaratıw hám ata-ana bóliwge tayarlawda shańaraqqa tiyisli qatnaslar hám qádiriyatlar, shańaraqqa tiyisli tárbiya máselelerin aktuallashtirmoqda. Izertlewimizde teoriyalıq hám ámeliy mazmundagi ilimiy-izertlew jumısları sonı kórsetedi, oqıwshılardıń shańaraq hám etikalıq qádiriyatların qáliplestiriw mashqalasın oydinlashtirishda teoriyalıq principler, juwmaq hám juwmaqlar úlken áhmiyetke iye bolıp, úlken tájiriybe tóplanǵan. Biraq ilimpazlardıń jumısların ajıratıp kórsetiw processinde pedagogika joqarı oqıw orınları studentlerinde shańaraqqa tiyisli-etikalıq qádiriyatlardı qáliplestiriw máseleleri óz dárejesinde úyrenilmaganligi anıqlandi. Sol kózqarastan qaraǵanda, zamanagóy social -mádeniy ózgerisler sharayatında pedagogikalıq joqarı tálim mákemeleri studentlerdiń shańaraqqa tiyisli hám ruwxıy qádiriyatların qáliplestirip atır : - jamiyat hám mámlekettiń jetkinshekte shańaraqqa tiyisli qádiriyatlardı qáliplestiriwge bolǵan ob'ektiv social talabı hám zamanagóy jámiyette shańaraq poziciyasiniń haqıyqıy ornı, jámiyettegi social institut roliniń tómenlewi arasında ; shańaraqtaǵı ata-analar hám olardıń tálim mákemelerinde qáliplesiwi processinde jańa sociallıq-ekonomikalıq sharayatlarǵa itibar bermaslik; - pedagogika joqarı oqıw orınları studentleriniń shańaraq hám etikalıq qádiriyatların qáliplestiriw zárúrshiligi jáne bul processni shólkemlestiriwdiń teoriyalıq, stilistik hám texnologiyalıq tiykarlarınıń jetkiliklishe úyrenilmaganligi arasında ; - shańaraq hám etikalıq qádiriyatlardı qáliplestiriwde studenttiń sub'ektiv iskerligi hám úyrenilip atırǵan processni shólkemlestiriwde birgeliktegi háreketlerge kásiplik tayınlıǵı arasındaǵı qarama-qarsılıqlar payda boladı. Izertlew mashqalasınıń aktuallıǵı hám joqarıda belgilengen qarama-qarsılıqlardıń tuwrı sheshimin izlew izertlew jumısınıń temasın " Joqarı oqıw orınları studentleriniń shańaraq hám etikalıq qádiriyatların qáliplestiriw" dep tańlawǵa tiykar boldı. Izertlew maqseti: pedagogika joqarı oqıw orınları studentleriniń shańaraq hám etikalıq qádiriyatların teoriyalıq qáliplestiriw tiykarlash hám metodologiyani jaratıw, onıń natiyjeliligin eksperimental tekseriw. Download 75.07 Kb. Share with your friends:
|