O’quv darslariga mo’ljallangan ekskursiyalarni mazmuni reja
Download 15.63 Kb.
|
|
O’QUV DARSLARIGA MO’LJALLANGAN EKSKURSIYALARNI MAZMUNI Reja: Ekskursiya so’zining ma’nosi Ekskursiya ob`ektini tanlash bo`yicha metodik ishlanma Ekskursiyalarda muhim ishlab chiqarishlarni o`rganish Ekskursiya lotincha “Excursio” – “sayr etish” degan so’zdan olingan bo’lib, vistavka, korxona yoki tabiatning diqqatga sazovor joylariga kollektiv ravishda uyushtirilgan sayr ma’nosi tushuniladi.Maktablarda tashkil etiladigan ekskursiya esa sinf yoki o’quvchilar gruppasi bilan olib boriladigan ta’lim-tarbiyaning bir formasi bo’lib, “o’rganilayotgan buyum va hodisalarni joyiga borib, tabiiy holatida yoki sun’iy maxsus sharoitda bevosita idrok etishga – ekskursiya” deyiladi. Oddiy qilib aytganda – ochiq havoda dars o’tishga aytiladi. Biologik ekskursiyalar sinfdan tashqarida: tabiatda, qishloq xo’jaligida ishlab chiqarish ob’ektlarida va boshqa joylarda (botanika bog’i, zoovistavka, muzey, ilmiy-tadqiqot muassasalari kabilarda) o’tkaziladigan o’quv xarakteridagi mashg’ulotdir. Ekskursiyalar asosan bahorda va kuzda botanika, zoologiya, umumiy biologiya kurslarida o’tkaziladigan biologik ekskursiyalar dastur materialini o’rganish va mustahkamlashga bag’ishlanadi. Ular maktab dasturida ko’rsatilgan va o’quvchilar uchun majburiydir. Tirik tabiat ob’ektlarini va xodisalarini bevosita bilish, tabiiy sharoitda o’rganish imkoniyatini beradi. O’quvchilar o’rganilayotgan o’simlik va hayvonni ularning yashash sharoitida ko’radilar. Organizm tuzilishi va hayot faoliyatining yashash muhitiga moslanuvchanligini yaqqol payqab oladilar. O’quvchilarning bilimini kengaytiradi va mustahkamlaydi. O’quvchilar o’simliklar va hayvonlarni tabiiy muhitda o’simliklarni tuproqqa, hayvonlarni esa, o’simliklarga bog’liq holda ko’radilar va o’quvchilarning tabiatni o’rganishda bo’lgan qiziqishlarini kuchaytiradi. Qishloq xo’jaligi, ishlab chiqarish, tajriba stantsiyalari, mevazor, ko’chatzor kabi joylarga uyushtirilgan ekskursiyalar o’quvchilarda ishlab chiqarishning turli sohalariga nisbatan zo’r qiziqish uyg’otadi. Biologik ekskursiya jarayonida o’quvchilar biologik bilimlarning amalda qanday qo’llanilayotganligini bilib oladilar.Bunday ekskursiyalar o’quvchilarning kasb tanlashlarida ham ijobiy ta’sir ko’rsatadi Ekskursiya ob`ektini tanlash bo`yicha metodik ishlanma Kimyo korxonalari va boshqa ob`ektlarga ekskursiya uyushtirish o`quv jarayonining asosiy shakllaridan biri hisoblanadi; uni darsdan tashqari vaqtda yoki yozgi ta`til kunlari o`tkazish mumkin. Ekskursiya vaqtini avvaldan aniq belgilash nihoyatda qiyin masalalardan biri, bu bir qator vaziyatlarga bog`liq, ba`zida u shahar markazlariga chiqish bilan bog`liq bo`lsa, boshqa holatlarda hatto boshqa regionga borish bilan bog`liq bo`ladi. Ishlab chiqarish korxonalariga ekskursiyani darsdan ajralgan qo`shimcha tadbir sifatida qarash lozim emas. Sanoat sharoitida o`tkazilgan o`ziga xos ekskursiya darsi eng samarali o`quv-tarbiyaviy jarayon hisoblanadi. Aynan shu sababli o`quv dasturi tushuntirish xatida o`quv ekskursiyasini o`qitiladigan mavzularga mos soatlar hisobiga o`tkazilish zarurligi ta`kidlangan. Tajribada sinalishicha, kimyo o`qituvchisi bir o`quv yilida 1-2 ekskursiya o`tkazishni rejalashtirish maqsadga muvofiqdir. Bunda ekskursiya o`tkazish mumkin bo`lgan ob`ektni har doim ham rasional aniqlash qiyin. Shuni hisobga olib bir o`quv yilida VIII-IX sinflarda o`quv ekskursiyani (davomiyligi 2 soat) bir marta o`tkazish tavsiya qilinadi. Ishlab chiqarish korxonalarida o`tkazilishi rejalashtirilgan har bir ekskursiyani maksimal o`quv-tarbiyaviy samaradorlikni ta`minlashi kerak.Bu avvalo o`qituvchidan, shuningdek o`quvchilardan jiddiy tayyorgarlik ko`rishni talab qiladi. O`qituvchining ekskursiya o`tkazishga tayyorgarlik ko`rishi yillik ish rejani tuzish vaqtida ob`ekt tanlashdan boshlanadi. Dastur talablari va maktab atrofidagi kimyo korxonalarini hisobga olib o`quv ekskursiya ob`ektlarii taniladi. Bunda u har o`quvchi kimyoni o`qish davomiyligida nafaqat ishlab chiqarish korxonalari, balki boshqa kimyoviy bilimlarni egallashga zarur bo`lgan sohalar: qishloq xo`jaligi, sanitariya nazorat inspeksiyalari va boshqalarga borishiga harakat qiladi. Ekskursiya ob`ektini tanlash bo`yicha metodik ishlanma Kimyo korxonalari va boshqa ob`ektlarga ekskursiya uyushtirish o`quv jarayonining asosiy shakllaridan biri hisoblanadi; uni darsdan tashqari vaqtda yoki yozgi ta`til kunlari o`tkazish mumkin. Ekskursiya vaqtini avvaldan aniq belgilash nihoyatda qiyin masalalardan biri, bu bir qator vaziyatlarga bog`liq, ba`zida u shahar markazlariga chiqish bilan bog`liq bo`lsa, boshqa holatlarda hatto boshqa regionga borish bilan bog`liq bo`ladi. Ishlab chiqarish korxonalariga ekskursiyani darsdan ajralgan qo`shimcha tadbir sifatida qarash lozim emas. Sanoat sharoitida o`tkazilgan o`ziga xos ekskursiya darsi eng samarali o`quv-tarbiyaviy jarayon hisoblanadi. Aynan shu sababli o`quv dasturi tushuntirish xatida o`quv ekskursiyasini o`qitiladigan mavzularga mos soatlar hisobiga o`tkazilish zarurligi ta`kidlangan. Tajribada sinalishicha, kimyo o`qituvchisi bir o`quv yilida 1-2 ekskursiya o`tkazishni rejalashtirish maqsadga muvofiqdir. Bunda ekskursiya o`tkazish mumkin bo`lgan ob`ektni har doim ham rasional aniqlash qiyin. Shuni hisobga olib bir o`quv yilida VIII-IX sinflarda o`quv ekskursiyani (davomiyligi 2 soat) bir marta o`tkazish tavsiya qilinadi. Ishlab chiqarish korxonalarida o`tkazilishi rejalashtirilgan har bir ekskursiyani maksimal o`quv-tarbiyaviy samaradorlikni ta`minlashi kerak.Bu avvalo o`qituvchidan, shuningdek o`quvchilardan jiddiy tayyorgarlik ko`rishni talab qiladi. O`qituvchining ekskursiya o`tkazishga tayyorgarlik ko`rishi yillik ish rejani tuzish vaqtida ob`ekt tanlashdan boshlanadi. Dastur talablari va maktab atrofidagi kimyo korxonalarini hisobga olib o`quv ekskursiya ob`ektlarii taniladi. Bunda u har o`quvchi kimyoni o`qish davomiyligida nafaqat ishlab chiqarish korxonalari, balki boshqa kimyoviy bilimlarni egallashga zarur bo`lgan sohalar: qishloq xo`jaligi, sanitariya nazorat inspeksiyalari va boshqalarga borishiga harakat qiladi. Qishloq maktablari uchun xos bo`lgan kamchiliklardan biri uning yaqinida kimyodan ekskursiya o`tkazish uchun kimyoviy ishlab chiqarish korxonasining mavjud bo`lmasligidir. Bunday holatda o`quv ekskursiyalarini kimyoviy jarayonlar bilan bog`liq bo`lmagan nokimyoviy ob`ektlarda o`tkazish mumkin. SHunday ob`ektlar sifatida dorixonalar, to`qimachilik korxonalari, oziq-ovqat sanoati korxonalari va boshqa mahalliy ishlab chiqarish korxonalari xizmat qiladi. Agar bu ekskursiyalarda muhim ishlab chiqarishlarni o`rganish imkoniyati bo`lmasa, u holda o`quvchilar maktab kimyo kursida o`rganiladigan turli kimyoviy jarayonlarning amaliy qo`llanilishi haqida tasavvurlarga ega bo`lishadi. SHu bilan birga esda tutish lozimki, ko`pgina ishlab chiqarish korxonalarida o`rta ta`lim maktabi o`quvchilari tushunishi qiyin bo`lgan murakkab kimyoviy reaksiyalar bordigan o`quv ekskursiyasi uchun ob`ektlar maqbul hisoblanmaydi. Maktab o`quv ekskursiyalari uchun korxona tanlashda o`qituvchi quyidagi tamoiyillarga rioya qilishi lozim: ekskursiya mazmuni dasturga mos bo`lishi; ekskursiya o`quvchilarning yosh xususiyatlariga mos bo`lishi, ya`ni ular tushuna oladigan bo`lishi; ekskursiya o`tkazilayotgan korxona xalq xo`jaligida ahamiyatga ega bo`lishi; texnik va texnologik jihozlanganlik va zamon talabiga javob berishi; ishlab chiqarish xavfsizligi. YUqoridagilarning barchasi kimyodan har safar o`quv ekskursiyani tashkillash politexnik tavsifga va o`quvchilarning bilish faoliyatini oshirishga qaratilgan bo`lishligini hisobga olish zarurligidan dalolat beradi. Ekskursiyaga tayyorgarlikning tashkiliy masalalari Ekskursiya ishi aniq rejalashtirishni talab qiladi. Ekskursiya rejasi tuzilar ekan eng avvalo o`qituvchi ularning har birini o`tkazish vaqtini va ish rejadagi mavzularga mosligigi, sinf xonasida olingan nazariy bilimlarni ekskursiya davomida to`ldirilishiga e`tibor qaratishi lozim bo`ladi. Kimyo korxonalarida jarayonlar reaktor ichida boraganligi tufayli u erda borayotgan reaksiyalarni ko`z bilan kuzatish imkoniyati mavjud emas. Ishlab chiqarishni amaliy o`rganish ongli va etarli natija berishi uchun o`quvchilar muhim qurulmalarning tuzilishi va u erda boradigan jarayonlarning mohiyati haqida nazariy bilimlarga ega bo`lishi kerak. Kimyo korxonalarini maktabda o`rganish o`quvchilar ayni ishlab chiqarish korxonasi asoslarini tushunish uchun kerakli bilimlarni egallagandan so`ng, turli ko`rgazmali vositalardan foydalanilgan holda amalga oshirish samarali bo`ladi. Ekskursiya ob`ektini tanlash bo`yicha metodik ishlanma Kimyo korxonalari va boshqa ob`ektlarga ekskursiya uyushtirish o`quv jarayonining asosiy shakllaridan biri hisoblanadi; uni darsdan tashqari vaqtda yoki yozgi ta`til kunlari o`tkazish mumkin. Ekskursiya vaqtini avvaldan aniq belgilash nihoyatda qiyin masalalardan biri, bu bir qator vaziyatlarga bog`liq, ba`zida u shahar markazlariga chiqish bilan bog`liq bo`lsa, boshqa holatlarda hatto boshqa regionga borish bilan bog`liq bo`ladi. Ishlab chiqarish korxonalariga ekskursiyani darsdan ajralgan qo`shimcha tadbir sifatida qarash lozim emas. Sanoat sharoitida o`tkazilgan o`ziga xos ekskursiya darsi eng samarali o`quv-tarbiyaviy jarayon hisoblanadi. Aynan shu sababli o`quv dasturi tushuntirish xatida o`quv ekskursiyasini o`qitiladigan mavzularga mos soatlar hisobiga o`tkazilish zarurligi ta`kidlangan. Tajribada sinalishicha, kimyo o`qituvchisi bir o`quv yilida 1-2 ekskursiya o`tkazishni rejalashtirish maqsadga muvofiqdir. Bunda ekskursiya o`tkazish mumkin bo`lgan ob`ektni har doim ham rasional aniqlash qiyin. Shuni hisobga olib bir o`quv yilida VIII-IX sinflarda o`quv ekskursiyani (davomiyligi 2 soat) bir marta o`tkazish tavsiya qilinadi. Ishlab chiqarish korxonalarida o`tkazilishi rejalashtirilgan har bir ekskursiyani maksimal o`quv-tarbiyaviy samaradorlikni ta`minlashi kerak.Bu avvalo o`qituvchidan, shuningdek o`quvchilardan jiddiy tayyorgarlik ko`rishni talab qiladi. O`qituvchining ekskursiya o`tkazishga tayyorgarlik ko`rishi yillik ish rejani tuzish vaqtida ob`ekt tanlashdan boshlanadi. Dastur talablari va maktab atrofidagi kimyo korxonalarini hisobga olib o`quv ekskursiya ob`ektlarii taniladi. Bunda u har o`quvchi kimyoni o`qish davomiyligida nafaqat ishlab chiqarish korxonalari, balki boshqa kimyoviy bilimlarni egallashga zarur bo`lgan sohalar: qishloq xo`jaligi, sanitariya nazorat inspeksiyalari va boshqalarga borishiga harakat qiladi. Qishloq maktablari uchun xos bo`lgan kamchiliklardan biri uning yaqinida kimyodan ekskursiya o`tkazish uchun kimyoviy ishlab chiqarish korxonasining mavjud bo`lmasligidir. Bunday holatda o`quv ekskursiyalarini kimyoviy jarayonlar bilan bog`liq bo`lmagan nokimyoviy ob`ektlarda o`tkazish mumkin. SHunday ob`ektlar sifatida dorixonalar, to`qimachilik korxonalari, oziq-ovqat sanoati korxonalari va boshqa mahalliy ishlab chiqarish korxonalari xizmat qiladi. Agar bu ekskursiyalarda muhim ishlab chiqarishlarni o`rganish imkoniyati bo`lmasa, u holda o`quvchilar maktab kimyo kursida o`rganiladigan turli kimyoviy jarayonlarning amaliy qo`llanilishi haqida tasavvurlarga ega bo`lishadi. SHu bilan birga esda tutish lozimki, ko`pgina ishlab chiqarish korxonalarida o`rta ta`lim maktabi o`quvchilari tushunishi qiyin bo`lgan murakkab kimyoviy reaksiyalar bordigan o`quv ekskursiyasi uchun ob`ektlar maqbul hisoblanmaydi. Maktab o`quv ekskursiyalari uchun korxona tanlashda o`qituvchi quyidagi tamoiyillarga rioya qilishi lozim: ekskursiya mazmuni dasturga mos bo`lishi; ekskursiya o`quvchilarning yosh xususiyatlariga mos bo`lishi, ya`ni ular tushuna oladigan bo`lishi; ekskursiya o`tkazilayotgan korxona xalq xo`jaligida ahamiyatga ega bo`lishi; texnik va texnologik jihozlanganlik va zamon talabiga javob berishi; ishlab chiqarish xavfsizligi. YUqoridagilarning barchasi kimyodan har safar o`quv ekskursiyani tashkillash politexnik tavsifga va o`quvchilarning bilish faoliyatini oshirishga qaratilgan bo`lishligini hisobga olish zarurligidan dalolat beradi. Ekskursiyaga tayyorgarlikning tashkiliy masalalari Ekskursiya ishi aniq rejalashtirishni talab qiladi. Ekskursiya rejasi tuzilar ekan eng avvalo o`qituvchi ularning har birini o`tkazish vaqtini va ish rejadagi mavzularga mosligigi, sinf xonasida olingan nazariy bilimlarni ekskursiya davomida to`ldirilishiga e`tibor qaratishi lozim bo`ladi. Kimyo korxonalarida jarayonlar reaktor ichida boraganligi tufayli u erda borayotgan reaksiyalarni ko`z bilan kuzatish imkoniyati mavjud emas. Ishlab chiqarishni amaliy o`rganish ongli va etarli natija berishi uchun o`quvchilar muhim qurulmalarning tuzilishi va u erda boradigan jarayonlarning mohiyati haqida nazariy bilimlarga ega bo`lishi kerak. Kimyo korxonalarini maktabda o`rganish o`quvchilar ayni ishlab chiqarish korxonasi asoslarini tushunish uchun kerakli bilimlarni egallagandan so`ng, turli ko`rgazmali vositalardan foydalanilgan holda amalga oshirish samarali bo`ladi. Download 15.63 Kb. Share with your friends:
|