Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti olmaliq filiali mustaqil ishi
Inson-mashina tizimlarining sifat ko‘rsatkichlari
Download 313.94 Kb.
|
- Navigate this page:
- Samaradorlik
- Ishonchlilik
- «operator xatosi»
| 1. Inson-mashina tizimlarining sifat ko‘rsatkichlari.
Har qanday IMT inson va jamiyatning muayyan ehtiyojlarini qondirish uchun mo‘ljallangan. Buni amalga oshirish uchun u boshqaruv tizimini loyihalash jarayonida qo‘yiladigan va ish paytida amalga oshiriladigan ma’lum xususiyatlarga ega bo‘lishi kerak. IMT ning asosi uning ob’ektiv qobiliyati sifatida tushuniladi, bu ish paytida o‘zini namoyon qiladi. Tizimning ma’lum bir xususiyatining uni yaratish yoki ishlashning muayyan shartlariga nisbatan ko‘rib chiqiladigan miqdoriy tavsifi IMTning sifat ko‘rsatkichi deb ataladi. Yaqin chet el psixologiyasida sanoat mahsulotlari sifati ko‘rsatkichlarining ma’lum nomenklaturasi ishlab chiqilgan. U 8 ta ko‘rsatkich guruhini o‘z ichiga oladi, ular yordamida siz mahsulotlarning turli xususiyatlarini aniqlashingiz mumkin. Bularga quyidagilar kiradi: maqsad, ishonchlilik va chidamlilik, ishlab chiqarish, standartlashtirish va udentifikatsiya qilish ko‘rsatkichlari, shuningdek, ergonomik, estetik, patent huquqi, ekologik va iqtisodiy ko‘rsatkichlar. Barcha ko‘rsatkichlarni batafsil ko‘rib chiqmasdan, biz faqat jismoniy muhitda inson faoliyatiga ta’sir qiladigan yoki uning faoliyati natijalariga bog’liq bo‘lganlarga e’tibor qaratamiz. Samaradorlik ma’lumotlarning «inson - mashina» yopiq tsikli orqali o‘tish vaqti bilan belgilanadi. (3.1) bu erda t i - IMTning i -chi bo‘g’inidagi axborotning kechikish (qayta ishlash) vaqti; k-boshqaruv tizimining ketma-ket bog’langan bo‘g’inlari soni; Ular texnik bo‘linmalar yoki operatorlar bo‘lishi mumkin. Ishonchlilik IMT oldida turgan vazifalarni xatosiz hal qilishni tavsiflaydi. Bu statistik ma’lumotlarga ko‘ra, nisbat bilan belgilanadigan muammoni to‘g’ri hal qilish ehtimoli bilan baholanadi . ( 3.2) bu yerda m osh va N mos ravishda xato echilganlar soni va hal qilinayotgan masalalarning umumiy soni. Operator faoliyatining muhim xususiyati ham uning ishining aniqligidir. Bu xususiyat alohida e’tiborga loyiqdir, chunki bir qator hollarda aniqlik va ishonchlilik o‘rtasida chalkashliklar mavjud. Ikkala xarakteristikani aniqlash uchun boshlang’ich tushuncha sifatida «operator xatosi» tushunchasi qo‘llaniladi, ikkala xususiyatni hisoblash uchun bir xil formulalar taklif etiladi. Aslida, ishonchlilik va aniqlik operator faoliyatining turli tomonlarini tavsiflovchi turli ko‘rsatkichlardir. Miqdoriy jihatdan operator ishining to‘g’riligi operator ushbu parametrni o‘lchagan, o‘rnatgan yoki sozlagan xato miqdori bilan baholanadi: bu erda I n - parametrning haqiqiy yoki nominal qiymati; I op - operator tomonidan haqiqatda o‘lchangan yoki sozlangan ushbu parametrning qiymati. Xatoning kattaligi ham ijobiy, ham salbiy belgiga ega bo‘lishi mumkin. Xato va xatolik tushunchalari bir-biriga o‘xshash emas: har bir xato xato emas. Xatoning qiymati ruxsat etilgan chegaralardan tashqariga chiqmasa, u xato hisoblanmaydi va uni xato deb hisoblash ishonchlilikni baholashda ham hisobga olish kerak bo‘ladi. Xato tushunchasi operator tomonidan o‘lchangan yoki boshqariladigan parametr doimiy qiymat bo‘lgan holatlar uchun eng muhim hisoblanadi. Operator faolyiatida tasodifiy va tizimli xatolarni farqlash kerak. Operatorning tasodifiy xatosi o‘rtacha kvadrat xatoning qiymati bilan, tizimli xato individual xatolarning matematik kutish qiymati bilan baholanadi. IMT muammosini hal qilishning o‘z vaqtidaligi IMT oldida turgan vazifani ruxsat etilgan vaqtdan oshmaydigan vaqt ichida hal qilish ehtimoli bilan baholanadi: (3.3) («inson-mashina» tizimi bilan muammoni hal qilish uchun vaqt zichligi funksiyasi.) Statistik ma’lumotlarga ko‘ra bir xil ehtimollik ifoda bilan baholanadi (3.4) bu erda t ns - o‘z vaqtida hal qilinmagan IMT muammolari soni. m xato va mns qiymatlarini aniqlashda va shuning uchun Ppr va Pst ehtimolliklarini baholashda muammo qanday sabablarga ko‘ra «inson - mashina» tizimi tomonidan noto‘g’ri yoki o‘z vaqtida hal qilinganligi muhim emas . IMTlarning aksariyati ma’lum vaqt cheklovlarida ishlaganligi sababli, muammoning o‘z vaqtida hal qilinmasligi «inson - mashina» tizimi oldida turgan maqsadga erishilmasligiga olib keladi. Shuning uchun bu holatlarda ishonchlilikning umumiy ko‘rsatkichi sifatida masalani to‘g’ri (Rpr ) va (Rs ) o‘z vaqtida hal qilish ehtimoli qo‘llaniladi. (3.5) IMT ishonchliligini baholash uchun umumlashtirilgan tizimli metodni qo‘llashda qo‘llaniladi. Mexanik va jismoniy qurilmalarda inson mehnatining xavfsizligi xavfsiz ish ehtimoli bilan baholanadi ( 3.6) bu yerda Rwoz .-odam uchun xavfli yoki zararli ishlab chiqarish vaziyatining yuzaga kelish ehtimoli i - ro turi; Rosh i -vaziyatda noto‘g’ri operator harakatlarining ehtimoli; n - mumkin bo‘lgan shikastlanishlar uchun xavfli vaziyatlar soni. IMTni avtomatlashtirish darajasi avtomatik qurilmalar tomonidan qayta ishlanadigan ma’lumotlarning nisbiy hajmini tavsiflaydi. Ushbu qiymat formula bo‘yicha aniqlanadi (3.7) bu yerda Nop - operator tomonidan qayta ishlanadigan axborot miqdori; Ncmm-»inson-mashina» tizimida aylanayotgan ma’lumotlarning umumiy miqdori. Avtomatlashtirishning ma’lum bir optimal darajasi mavjud (kopt), bunda IMT samaradorligi maksimal bo‘ladi (3.2-rasm). Bundan tashqari, boshqaruv tizimi qanchalik murakkab bo‘lsa, avtomatlashtirish darajasini noto‘g’ri tanlash tufayli samaradorlikni yo‘qotish shunchalik ko‘p bo‘ladi. Buni 3.2. rasmdagi 1 va 2 egri chiziqlarni taqqoslashdan ko‘rish mumkin. Avtomatlashtirishning optimal darajasi funktsiyalarni inson va mashina o‘rtasida taqsimlash muammosini hal qilish jarayonida o‘rnatiladi. Iqtisodiy ko‘rsatkich « inson-mashina» tizimining umumiy sarflarini tavsiflaydi. Download 313.94 Kb. Share with your friends:
|