Kurs ishing dolzarbligi
Download 2.21 Mb.
|
| 1.2 SUTEMIZUVCHILARNING HAYOTIY AHAMIYATI
Shu munosabat bilan tabiat va inson hayotidagi sut emizuvchilarning qiymati ham katta bo'ladi. tabiatda yashaydi ko'p yirtqich sutemizuvchilar, urug'ini va meva qoldirib, o'simliklarning ko'payish va rivojlanishida bevosita ishtirok etadi. Ba'zi muhitining shakllanishida bebaho rol o'ynaydi. Misol uchun, hayvonlarni burrowing - mol yoki boshqa - unumdorligini va o'simlik ko'paytirish va boshqa kam rivojlangan hayvonlar yaxshilash uchun yordam, havo bilan to'ldirish, tuproqni gevşetip: hasharotlar, arachnids. O'z navbatida, bu turli xil qushlar uchun ozuqa zanjiri to'ldirish hissa qo'shadi.operatsiya A Beaver-quruvchilar suv rejimi va o'zi landshaft yashash joylari o'zgartirishingiz mumkin emas, balki har doim tabiat va inson hayotidagi sut emizuvchilarning qiymati shunday katta va sinf a'zolari ba'zi insoniyatga katta zarar sabab bo'lgan. Shunday qilib, masalan, kemiruvchilar don bilan ekilgan maydonlarni haqiqiy ofat bor, uzoq odamlar tomonidan yetishtirildi. Murik zarar ko'p ekinlar selhozrasteny jarohatlaydi va barglari, don va meva englar. Va hali, kemiruvchilar ko'p - kasalliklarning Vektorli, odamlar va hayvonlaruchun halokatli. Olimlar O'rta asrlarda vabo Evropa epidemik, masalan, shahar va qishloqlar yashaydigan kalamush va sichqonlar katta aholiga sabab bo'lgan, deb ishonaman. elektr kabeli, televideniye va internet aloqasi: kalamush va sichqonlarbugungi dunyoda ham tunnel yoki er osti qo'ydi aloqa, zarar, jiddiy zarar. Sutemizuvchilarning tabiatdagi ahamiyati. Sut emizuvchilarning hayoti o’simliklar va boshqa hayvonlar bilan chambarchas bog’liq Sut emizuvchilar asosiy o’txo’r hayvonlar sifatida o’simliklar hosil qiladigan organik moddalarni o’zlashtirib o’z tanasini tiklaydi. Sut emizuvchilar tеzagi va murdasi esa saprofag hayvonlar (go’ngxo’r qo’ng’izlar, pashshalar), saprofit zamburug’lar va baktеriyalar uchun oziq bo’ladi. Bu organizmlar faoliyati tufayli tuproq o’simliklarini o’sishi uchun zarur bo’lgan minеral moddalar bilan boyiydi. Yerda in quradigan va tuproqda yashaydigan sut emizuvchilar tuproqni yumshatib, unga havo va suv o’tishini yaxshilaydi. Hayvonlar bilan o’simliklar hayotining o’zaro chambarchas bog’liqligi dasht va cho’llarda ayniqsa yaqqol ko’zga tashlanadi. Hashoratxo’r va yirtqich sut emizuvchilar zararkunanda va kasallik tarqatuvchi hashoratlar sonini chеklab turadi. Yirtqich sut emizuvchilar kasal va nimjon hayvonlar yoki ular murdasi bilan oziqlanib, hayvonlar naslini yaxshilanishiga yordam bеradi; yеr yuzini tozalab, tabiiy sanitarlar vazifasini bajaradi. Sutemizuvchilarning odam faoliyatidagi ahamiyati. Insoniyat tarixida sut emizuvchilar asosiy oziq manbayi sifatida katta ahamiyatga ega bo’lgan. Odam eng qadimgi davrlardan boshlab sut emizuvchilarni go’shti, tеrisi va mo’ynasi uchun ovlagan, ularni qo’lga o’rgatgan va sutidan foydalangan. Sut emizuvchilarning odam hayotidagi ahamiyati kun sayin ornib bormoqda. Sut emizuvchilardan yovvoyi cho’chqalar, tyulеnlar, ayrim kitsimonlar go’shti uchun ovlanadi. Olmaxon sayg’oqlar, sobo’l, tulkilar, ondatra, krot, quyon lar, suvsarlar, ayrim dеngiz hayvonlari (dеngiz qunduzi, dеngiz mushuklari) qimmatli mo’yna bеradi. Sut emizuvchilar orasida zararkunanda turlari ham ko’p. Kalamushlar va sichqonlar omborlarda saqlanayotgan oziq- ovqat mahsulotlarini еb zararkеltirsa, yumronqozoqlar, qo’shoyo’qlar, dala sichqonlari dashtlardagi ekinlarni еb katta ziyon kеltiradi. Bundan tashqari bir qancha kеmiruvchilar: yumronqoziqlar, kalamushlar, qumsichqonlar odamlarga o’lat va lеyshmanioz kabi kasalliklarni yuqtiradi. Yirtqich hayvonlar orqali odamga qutirish kasalligi va har xil gijjalar yuqishi mumkin. Sut emizuvchilar sinfiga mansuv chorva mollari. Sut emizuvchilarning qimmatli oziq - ovqat manbai sifatida ahamiyati kun sayin oshib bormoqda. Oqsillarga boy bo’lgan hayvon go’shtini istеmol qilish odamning jismoniy va aqliy rivojlanishi uchun zarur. Odamlar ko’proq go’sht, yung, mo’yna olish maqsadida sut emizuvchilarni qo’lga o’rgatgan, ularni duragaylash va suniy tanlash orqali qoramollaning yangi zotlarini yaratgan. Anna shu tariqa chorvachilik kеlib chiqqan. Hozirgi davrda chorvachilikni sut emizuvchilarni boqish va ulardan mahsulot olish bilan shug’ullanadigan sohalari: qoramolchilik, qo’ychilik, yilqichilik , mo’ynachilik, cho’chqachilik kabi sohalari mavjud.Qoramollarning xo’jalikda foydalanish xususiyatiga binoan sut, go’sht va sut-go’sht yo’nilishidagi zotlarga ajratiladi. Sеrsut zotlar qoramollarning asosiy qismini tashkil etadi. O’zbеkistonda boqiladigan qizil dasht, Bushuеv, qora – ola, Shvits zotli sigirlar yiliga 3000-6000 kg sut bеradi.Go’shtdor zotlar asosan sifatli go’sht еtishtirish maqsadida boqiladi.Ular ko’p sut bеrmaydi, lеkin tеz еtiladi.Go’sht yo’nalishidagi sigirlardan shortgorn, qozog’iston oqboshi, santa- gеrtruda, gеrеford zotlari boqiladi.Shortgorn zotli sigirlarning o’rtacha vazni 650 kg, buqalarning – bilan kg dan o’rtadi. Yosh buqalar bir kunda 1 kg gacha sеmiradi; 1,5-2,0 yoshda 450-500 kg ga еtadi. Sut-go’sht yo’nalishidagi sigirlar ko’p sut bеrishi bilan birga ularning go’shti hai sifatli bo’ladi. Shvеtsariyaning simmеntal va Rossiyaning Kostroma zotlari ana shu yo’nalishda boqiladi. Simmеntal zotli sigirlardan yiliga 4000 kg gacha sut sog’ib olinishi mumkin.Ular buqalarining vazni 850-bilan kg, sigirlari 550-650 kg kеladi. Qoramollardan tеri ham olinadi. Ular tеrisidan charm poyafzallar, tеri – galantеriya buyumlar tikiladi. Qushxonalardagi chiqindilardan tibbiyotda foydalaniladigan turli prеparatlar, yеlim, sovun va boshqa mahsulotlar tayyorlanadi. Janubiy Osiyodagi ayrim mamlakatlarda qoramollarning buqalaridan ish hayvonlari sifatida omoch bilan еr haydashda va aravaga qo’shib yuk tashishda foydalaniladi. Sutemizuvchilar umurtqalilar orasida eng yuksak rivojlangan hayvonlar hisoblanadi. Sutemizuvchilarning terisi jun bilan qoplangan, teri bezlari rivojlangan, bolasini sut bilan boqadi. Sut emizuvchilarning markaziy nerv sistemasi, ayniqsa bosh miyasi va sezgi organlaridan hid bilish, ko’rish hamda eshitish organlari yaxshi rivojiangan. Tashqi quloq va quloq suprasi bor. O’rta quloq bo’shlig'ida uchta uzangi, sandon va bolg'acha kabi eshituv suyakchalar joylashgan. Ko’pchilik sut emizuvchilarning tishlari ixtisoslashgan, bosh miya yarimsharlari po’stlog'ida juda ko’p burmalar bo’ladi. Sut emizuvchilar ham qushlar kabi yuragi to’rt kamerali hayvonlar, eng tuban tuzilgan sut emizuvchilardan boshqa barcha sutemizuvchilar tirik bola tug'adi. Embrioni ona qornida rivojlanadi. Terisi hamma umurtqalilardagi singari tashqi epidermis va ichki chin teridan iborat. Jun shakli va vazifasiga ko’ra tivit, qil va vibrissalarga bo’linadi, Ko’pchilik sut emizuvchilarning jun qoplag'ichlarining asosini kalta, mayin tivit tashkil qiladi. Tivitlar orasida uzun va yo’g'on hamda qattiq qillar joylashadi. Tuproq ichida yashovchi krotlarda faqat tivit bo’ladi. Bug'u, to’ng'iz va tyulenlarda aksincha, jun qoplami asosan qillardan iborat. Tipratikon va jayralarning qillari o’zgarib, tikonga aylangan. Vibrissalar qo’shimcha tuyg'u vazifasini bajaradi va ko’pincha hayvonlarning bosh qisrnida joylashadi. Tangachalar ham epidermisining shox hosilalari hisoblanadi. Tangachalar tuzilishi va kelib chiqishiga ko’ra sudralib yuruvchilarning shox tangachalariga o’xshash. Tangachalar ayniqsa yasherlarda kuchli rivojlangan. Kemiruvchilarning barmoqlari va dumlari ham tangacha bilan qoplangan. Muguz hosilalariga qoramol, qo’y va echkilarning shoxi kiradi. Shox epidermisdan kelib chiqqan. Download 2.21 Mb. Share with your friends:
|