Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti
jadval Lizing va ijara, ular o’rtasidagi farqlar
Download 148.5 Kb.
|
5-АМАЛИЙ МАШҒУЛОТ, 33
| jadval
Lizing va ijara, ular o’rtasidagi farqlar №
2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12Baholash ko’rsatkichlariMunosabat turlari ProkatLizing 234 Ishlab chiqarish vositasiga bo’lgan munosabat nuqtai-nazaridan• Foydalanish• Foydalanish • Egalik qilish • Qisman tasarruf qilish Prokat ob’ekti nuqtai- nazaridan• Xodim• Mulk Resurslarga javobgar nuqtai nazaridan• Ma’naviy va qisman moddiy• To’la mulkiy javobgar Motiv va rag’bat nuqtai nazaridan• Birinchi navbatda fiziologik ehtiyojni qondirish• Shaxsiy salohiyatni ishga solish, ijtimoiy va intellektual ehtiyojni qondirish Ishlab chiqarilgan mahsulot va daromadga bo’lgan huquq nuqtai nazaridan• Mahsulot va daromadga korxonaning o’zi xo’jayinlik qiladi• Lizing oluvchi ya’ni, foydalanuvchi ixtiyorida bo’ladi Tovar ishlab chiqaruvchining holati nuqtai nazaridan• Yollangan hodim• Tadbirkor mulk egasi Bajaradigan funksiyasi nuqtai nazaridan Boshqarish usuli nuqtai-nazaridan• Ijrochilik • Asosan boshqarish ma’muriy usuli• Ijrochilik • Boshqaruvchanlik, ya’ni tashabbuskorlik • O’z-o’zini boshqarish • Boshqarishning iqtisodiy usuli Muvofiqlashtirish usuli nuqtai-nazaridan• Mehnat shartnomasiga• Mulkiy huquq • Qarziy huquq • Tijoriy huquq munosabatlari Ish haqi darajasi• Mehnat shartnomasiga binoan• Lizing oluvchining qoldiq daromadiga binoan Menejerlar bilan munosabat nuqtai - nazaridan• Ierarxik, yuqoridan pastga, pastdan yuqoriga• Shartnomaviy, hamkorlik Tashkiliy nuqtai - nazaridan• Yollangan mehnat• Mustaqil tadbirkorlik faoliyati Bu ijara turning xususiyati shundaki, aksariyat hollarda muddati belgilanmaydi yoki ijara o’ta qisqa muddatli bo’ladi yoki iste’molchi undan xohlagancha foydalanishi mumkin. Lizing operatsiyalarining elementlari bo’lib quyidagilar hisoblanadi: – lizing ob’ekti; – lizing sub’ektlari; – lizing shartnomasining muddati; – lizing to’lovlari; – lizing bo’yicha ko’rsatiladigan xizmatlar. Lizing mohiyatini ochishda uning tarkibiy qismlari bo’lmish lizing ob’ekti va sub’ektlariga ham aniqlik kiritib o’tishni maqsadga muvofiq deb hisoblaymiz. Lizing beruvchi, lizing oluvchi va sotuvchi lizing sub’ektlaridir. Bunda: Lizing beruvchi - li zing shartnomasi bo’yicha lizing ob’ektini keyinchalik lizing oluvchiga berish maqsadida mulk qilib sotib oladigan bank yoki lizing kompaniyasi yoxud ularning shu’ba kompaniyalari (qonunchilik hujjatlari bo’yicha lizing beruvchi bo’lib nafaqat lizing kompaniyalari yoki banklar, balki har qanday yuridik va jismoniy shaxs ham lizing beruvchi bo’lib maydonga chiqishi mumkin). Lizing oluvchi - lizing shartnomasi bo’yicha lizing ob’ektiga vaqtinchalik egalik qilish va foydalanish uchun oladigan yuridik shaxs, yakka tartibdagi tadbirkor yoki jismoniy shaxslar. * Sotuvchi - lizing beruvchiga lizing ob’ektini sotuvchi yuridik yoki jismoniy shaxslar. Lizing ob’ekti - iste’mol qilinmaydigan va qonunchilik bilan ta’qiqlanmagan tadbirkorlik faoliyatida qo’llaniladigan har qanday buyumlar, barcha mulk majmualari, shu jumladan, korxona, binolar, inshootlar, uskunalar, transport vositalari hamda boshqa ko’char va ko’chmas mulk bo’lishi mumkin. Muomaladan olingan yoki muomala doirasi chegalangan er uchastkalari va boshqa tabiat ob’ektlari bo’lishi mumkin emas. Mazkur ta’rifda lizing beruvchining lizing ob’ektini oluvchiga vaqtinchalik foydalanishga to’lash sharti yoki foyda olish maqsadida berishining belgilanishi lizingning tadbirkorlik faoliyati bilan bog’liqlik jihatiga ham e’tibor qaratilgan yoki boshqacha qilib aytganda, lizing bozor iqtisodiyotining asosiy tamoyillaridan biri bo’lgan foyda olish istagining mahsuli sifatida qaralgan. Shu bilan birga, ushbu ta’rifda lizing ob’ektining lizing shartnomasi yakunlangandan so’ng, kimning mulkiy tasarrufiga o’tishi yoki lizing oluvchi mulkni o’ziga sotib olishi mumkinligi ko’rsatilmagan. Ushbu mezon lizing, ya’ni moliyaviy ijaraning muhim atributlaridan biri ekanligi bois, bizning fikrimizcha, bu mazkur ta’rifning sezilarli kamchiligidir. O’zbekiston Respublikasining lizing to’g’risidagi qonunida lizing shartnomasi hech bo’lmaganda quyidagi shartlardan biriga javob berishi lozimligi aks etgan: lizing shartnomasining muddati tugashi bilan lizing ob’ekti lizing oluvchining mulkiga o’tadi; lizing shartnomasi muddati lizing ob’ekti xizmat muddatining sakson foizidan oshadi yoki lizing ob’ektining qoldiq qiymati lizing shartnomasi tugaganida uning boshlang’ich qiymatining kamida yigirma foizini tashkil etadi; lizing shartnomasining muddati tugagach, lizing oluvchi lizing ob’ektini uning bozor qiymatidan past narxda evazini to’lab sotib olish huquqiga ega bo’ladi, bunda ana shu huquqni amalga oshirish kunidagi lizing ob’ekti qiymati asos bo’ladi; lizing shartnomasi davrida uchun lizing to’lovlarining umumiy summasi lizing ob’ekti qiymatining to’qson foizidan oshadi. Shu tariqa, agar, misol uchun, taraflar shartnomada ob’ektga mulk huquqi lizing shartnomasining muddati tugagach, lizing oluvchiga o’tishini belgilagan bo’lsalar, - birinchi tasniflash alomatiga rioya qilinadi va bunday bitim lizing bitimi sifatida qaraladi. Tegishincha, qolgan to’rt alomatga rioya qilishga zarurat yo’q – ulardan istalgan biri kifoyadir. Biroq, yuqorida ko’rsatilgan alomatlardan birortasiga javob bermaydigan bitim lizing hisoblanmaydi. Barcha mamlakatlarning amaliyotda keng tarqalgan lizing turlari bu moliyaviy va joriy ijara turlaridir. Moliyaviy ijara – bu lizing, oddiy, ya’ni moliyaviy bo’lmagan ijara esa joriy lizing deyiladi. Bugungi kunda ham amaliyotda lizing bitimlari yo lizing (moliyaviy ijara) yoki joriy lizing (oddiy ijara) shakli tuzilmoqda. Shu sababli lizingdan joriy lizingni farqini ajratish amaliy jihatdan katta ahamiyatga ega. Shu sababli, ko’pgina rivojlangan mamlakatlarda lizingning bu turlarini farqlash bo’yicha o’z ichki qonunchilik hujjatlariga tegishli me’yorlar kiritilgan va shu me’yorlar bo’yicha lizing shartnomalari moliyaviy yoki joriy lizing sifatida tasniflanadi. Lizingning asosiy funktsiyalarini quyidagi rasmda ko’rishimiz mumkin. Ba’zi mutaxassislar lizingni joriy lizingdan farqini lizing shartnomasi davomida lizing ob’ekti bo’yicha vujudga keladigan barcha moliyaviy mas’uliyat va risklar kimning zimmasiga yuklanishiga qarab aniqlashni taklif etishgan. Ushbu masala bo’yicha bir qarorga kelmaslik lizingni xalqaro munosabatlarda qo’llashda katta muammolarni vujudga keltirib, uning rivojlanishiga to’sqinlik qila boshladi. Ayniqsa, lizing kimning balansida hisobga olinishi, soliq majburiyatlari kimning zimmasida bo’lishi va moliyaviy hisobotlarda qanday aks ettirilishi masalalari xalqaro moliyaviy tashkilotlarning diqqat e’tiborini tortdi. Natijada, jahon iqtisodchilari tomonidan lizingni tasniflashning asosiy qoidalarini ishlab chiqish zaruriyati tug’ildi. Oxirgi 15 yilda rivojlangan mamlakatlarda lizing operatsiyalarining hajmi 5 marta oshgan va ularning 30 foizdan ortiq investitsiyasi lizing orqali amalga oshirilayotganligi to’g’risida aytib o’tgan edik. Bu ma’lumotlar shuni ko’rsatib turibdiki, lizing dunyodagi barcha mamlakatlar iqtisodiyotida muhim o’rin egallagan va bugungi kunda ham ushbu moliyaviy munosabatlarni rivojlantirishga alohida e’tibor berib kelinmoqda. Download 148.5 Kb. Share with your friends:
|