72-jadval
Har xil megsiri (muallif ma
|
Mineral oitning yillik mesaklar soni
|
Hosil, s/ga
|
P2O5
|
N
|
K2O
|
1.09
|
1.06
|
1.09
|
1.09
|
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
8
|
9
|
Bedadan keyingi birinchi yil (1978 y)
|
1
|
0
|
250
|
125
|
77,2
|
5,1
|
15,9
|
16,1
|
37,5
|
2
|
125
|
250
|
125
|
80,5
|
5,2
|
16,6
|
16,7
|
39,7
|
3
|
250
|
250
|
125
|
82,8
|
5,8
|
16,6
|
17,5
|
43,9
|
4
|
375
|
250
|
125
|
85,5
|
6,1
|
17,4
|
18,1
|
44,5
|
Bedadan keyingi ikkinchi yil (1979 y)
|
1
|
0
|
250
|
125
|
80,2
|
5,0
|
16,7
|
17,0
|
39,8
|
2
|
125
|
250
|
125
|
93,2
|
5,1
|
. 16,4
|
17,4
|
43,5
|
3
|
250
|
250
|
125
|
88,1
|
5,7
|
17,9*
|
17,8-
|
43,4
|
4
|
375
|
250
|
125
|
90,7
|
6,3
|
17,8
|
18,4
|
44,0
|
Bedadan keyingi uchinchi yil (1980 y)
|
1
|
0
|
250
|
125
|
84,5
|
5,0
|
17,4
|
14,9
|
39,1
|
2
|
125
|
250
|
125
|
87,4
|
5,2
|
17,6
|
15,7
|
43,5
|
3
|
250
|
250
|
125
|
89.8
|
5,5
|
18,1
|
17,6
|
46,1
|
4
|
375
|
250
|
125
|
90,5
|
5,3
|
18,0
|
17,8
|
46,3
|
Bedadan keyingi torinib turibdiki, bedadan keyingi birinchi va ikkinchi yillarda haqiqatan ham fosforning azotga nisbati 1,5:1, yalsa, torsatkich 1,8 sentnerga kamayib ketgan (3-4 variant). Bunga sabab, yil oplangan azotning miqdori kamayib, tuproqda solingan fosfor hisobidan fosforning miqdori azotga nisbatan orta borgan. Natijada azot va fosfor orasidagi nisbat buzilib, hosilning kamayishiga sabab bogplanadi. Tuproq tarkibidagi fosfor apatit - [Ca10(FeCl) (PO4)2], vivanit - [Fe3(PO4)2-8H2O], fosforit [Ca3(PO4)2] va boshqa bir qator minerallar tarkibida uchraydi. Apatit Ca10(FeCl) (PO4)2 Tuproq tarkibidagi fosforli birikmalarning asosiy manbai hisoblanib, yer qobigplanadi.
Oistonni fosforli oitlar bilan talib, bu kondagi fosforit zaxirasi bir milliard tonnani tashkil etadi. Qoratov konidagi fosforitlar olib, asosan kalsiy, dolomit, temir oksidlari va kam miqdorda organik moddalar aralashgan mayda kristall fosforitlardan iboratdir. Oddiy nordon superfosfat ishlab chiqaradigan superfosfat zavodlarida fosforitlar kislota bilan ishlanadi. Bunda fosforit rudasida dolomitlashgan ohak-tosh mavjudligi, olinadigan superfosfat tarkibida namni kuchli olishiga olib keladi. Shu sababli ham Qoratov fosforitlaridan tayyorlangan superfosfatlar tezda burda-burda borsatkich Yegorev fosfor konida 16-25% ni tashkil etadi. Xulosa qilib aytganda, barcha fosforli oitlar asosan, apatit va fosforitlardan olinadi. Hozirgi kunda fosforli oitlarning bir necha turi mavjud bojaligida eng muhimlari quyidagilardir.
Fosforit yoki apatit uni ([Ca10(PO4)6- [(OH)-F]2 tarkibida 16-35% P2O5 mavjud.
Fosforning tabiiy birikmalari, kukun holatdagi fosforit yoki apatitdan iborat bosimliklar oladi. Bu oit kislotali muhitga ega tuproqlarga solinsa, asta-sekin erib, olgan ehtiyojini talmagan tuproqlarga bu oitni solish yaramaydi. Chunki uni ozlashtira olmaydi. Oz va taqir tuproqlarida, qalin qora tuproqlarda u ijobiy natija bermaydi. Ammo kislotali muhitga yega podzol tuproqlarda u juda foydali bosimlik tomonidan yaxshi ogsiri solumotlariga kodoydan har gektardan 4,3 s; kuzgi bugdoy somonidan 9,0 sentnerdan qogng yoki torf bilan aralashtirib solinsa yanada samarali botadi va shundan sosimliklar tomonidan oson oglib, 57% li sulfat kislotani maydalangan fosforli xomashyoga taladi. Natijada 2 ta fosforli oit hosil bolgan gips va kalsiy digidrofosfatdan iborat aralashma oddiy superfosfat deb ataladi. Oddiy superfosfat - suvda yaxshi eriydigan tuz bosimlik oson uzlashtiradi. Shu sababli ham u muhim fosforli oit hisoblanadi. Lekin tarkibidagi gips (CaSO4) olganligi uchun, bu oitni transportlar yordamida tashishda ortiqcha yuk hisoblanadi. Bu oit oq rangli bogsh superfosfat [Ca(H2PO4)2gsh superfosfat tarkibida gips boni oit gipssiz tayyorlanadi. Bunda bir molekula tabiiy fosforitga (Ca3(PO4)2) uch molekula H2SO4- sulfat kislota talgan fosfat kislota CaSO4 chosir lmaydi. Faqat kalsiy digidrofosfatdan iborat bogsh superfosfat deb ataladi. Bu oit oq rangli donador bortacha 45% sof fosfor mavjud. Superfosfat Oqon, Qozogsh superfosfatning asosiy afzalligi shundaki, uning tarkibida keraksiz (ballast) moddalar nisbatan kam. Bu esa, oziq modda birligini tashib keltirish, yuklash, tushirish va saqlash uchun ketgan harajatni kamaytiradi, kam joy talab etadi, oitni tuproqqa solish uchun ketgan harajatni kamaytiradi. Demak, qolib, magqon va Samarqand superfosfat zavodlarida ishlab chiqariladi. Bir qator ilmiy tekshirish muassasalarida ora ammiaklashtirilgan superfosfat oddiy superfosfatga qaraganda, paxta hosilini gektariga 3 s, kartoshkani esa 9-16 s ga oshiradi.
Pretsipitat- CaHPO4-2H2O.
Presipitat suvda kam eriydigan kalsiy gidrofosfatdan iborat bondirilgan ohak (Ca(OH)2) fosfat kislota ta 2H2O + 2CO2 ,
yoki
Ca(OH)2 + H3PO4 CaHPO4lib, havoda saqlanganda nam tortib, yopishib qolmaydi. Tarkibida 30-35% P2O5 bor. Bu oit kuchsiz kislotali tuproqlarga solinganda, yuqori samara beradi, yasimliklar tomonidan yaxshi. oladi. Pretsipitatni chorva oziggshimcha qilib ishlatsa ham boggladi. U nisbatan neytraldir.
Termik fosfat (ftordan tozalangan fosfatlar).
Tabiiy fosforitni turli qolgan oit - termofosfat hosil boshimcha mahsulot, kalsiy oksidi va fosfat angidridlari - tomasshlak hosil qiladi. Bu usul tomas usuli deb ataladi. Tomasshlak alyuminiy, temir, magniy, vanadiy, marganes, molibden va boshqa elementlarga boy bogsimliklarning mikroelementlarga bolib, kislotali tuproqlarga solinganda ancha ijobiy natija beradi.
Fosforit uni - fosforli oit, fosforitlardan kukun holida ishlab chiqariladi, tuproq nordonligini pasaytiradi, suvda erimaydi. Tarkibida ozlashtiradigan va CaCO3, CaJ2 aralashgan Ca3(PO4)2 shaklidagi 19-30% P2O5 bor. Nordon, botqoqi, qumloqli tuproqlarda qosir qiladi). Tuproqdagi kislota, mikroorganizmlar faoliyati, osirida fosforit uni tarkibidagi fosfor ozlashtira oladigan Ca(H2PO4)2 tadi. Fosfor unini kollash mumkin. Dukkakli ekinlarga yaxshi tasimliklar hayotida fosforning osimliklarning fosforga talabchanlik etaplarini ayting.
Qanday fosforli oitlarni bilasiz?
http://fayllar.org |
Share with your friends: |
