Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti olmaliq filiali mustaqil ishi
Download 313.94 Kb.
|
| Rasm. 3.3. IMTni tahlil qilish va loyihalashning asosiy tushunchalari.
Psixologik tushunchalardan birini ilk marotaba 1967 yilda B.F.Lomovning faoliyatni loyihalash kontseptsiyasida ko‘rib o‘tilgan. Uning mohiyati shundaki, operatorning faoliyati loyihasi boshqaruv tizimini loyihalashning boshqa barcha muammolarini hal qilish uchun asos bo‘lishi kerak. Strukturaviy-psixologik kontseptsiyadan foydalanish asosida IMTni tahlil qilish, va loyihalashning butun bir qator muammolarini hal qilish mumkin. Uning asosiy ma’nosi operatorning texnik faoliyat vositalarining tuzilishini va uning funktsiyalarini bajarishdagi murakkablikning psixologik omillarini (MPO), xususan, operatsion muammolarni hal qilishning murakkabligini o‘zaro bog’lashdir. Ushbu kontseptsiya nuqtai nazaridan texnik vositalarni loyihalash IMTni optimallashtirish uchun muammolarni hal qilishning aprior strategiyalarini tahlil qilish va amalga oshirish jarayoni sifatida qaraladi. Ularning optimal darajasiga odamlar va texnik vositalarning ko‘p darajali o‘zaro moslashuvi orqali erishiladi. IMTning optimal qiymatlari tashqi murakkablik mezonining minimal qiymati bilan maqsadga erishishni ta’minlaydigan qiymatlardir. MPOni optimallashtirish operator va kompyuter o‘rtasida gibrid intellekt tamoyili asosida ishlaydigan moslashuvchan axborot o‘zaro ta’siri tizimini yaratish orqali erishiladi. Bunga insonning tabiiy aql-zakovati va zamonaviy kompyuterlar imkoniyatlarining oqilona kombinatsiyasi orqali erishiladi. Shu bilan birga, odamlar va kompyuterlar axborot o‘zaro ta’sirida teng huquqli sheriklar sifatida qaraladi. IMTni optimallashtirish, shuningdek, transformatsion ta’lim nazariyasidan foydalanish orqali yordam beradi.Unga ko‘ra, o‘quv jarayoni an’anaviy xususiyatga ega emas; O‘rganish egri chizig’ida faoliyatni o‘zlashtirishning yangi, yuqori darajasiga o‘tishga mos keladigan platolar mavjud. Operator xulq-atvorining apriori va real strategiyalari va ularga mos keladigan MPO darajalari o‘rtasidagi o‘zaro ta’sirni tahlil qilish muhandislik va psixologik dizayn ko‘lamini kengaytirishga imkon beradi. Uni nafaqat tizim xususiyatlarini oldindan tanlash, balki uni kengaytirish, dastlabki loyihani amalga oshirgandan keyin ham, ya’ni tizimning ishlashi davomida IMTni optimallashtirish muammosini izchil hal qilib dizaynni uzluksiz qilish kerak bo‘ladi. Operatorning faoliyati murakkab aqliy xususiyatga ega bo‘lgan avtomatlashtirilgan jarayonlarni boshqarish tizimlarini (AJBT) yaratishda ideallashtirilgan faoliyat tuzilmalari tushunchasidan foydalanish mumkin. Ushbu kontseptsiya turli xil o‘qitish darajalarida va turli xil o‘ziga xos sharoitlarda ob’ektni kuzatish va boshqarish jarayonini tashkil etishning rasmiylashtirilgan insoniy metodlari to‘g’risidagi ma’lumotlarga asoslanadi. Kontseptsiya asosida operator faoliyatining psixologik tuzilishi to‘g’risidagi dastlabki ma’lumotlarga asoslanib, operatsiyalar sonini minimallashtirishga imkon beradigan avtomatlashtirilgan jarayonni boshqarish tizimining operatori faoliyatini muhandislik-psixologik tahlil qilish va loyihalash metodlari ishlab chiqilgan. Dizayn muammolarini hal qilish uchun va boshqaruv tizimini yaratishning turli bosqichlarida dastlabki ma’lumotlarning noto‘g’riligini ko‘rsatadi. Kuzatishdan foydalangan holda yarim avtomatik boshqaruv tizimlarini muhandislik-psixologik loyihalash tushunchasidan foydalanish mumkin. Kontseptsiyani amalga oshirish bir qator muammolarni hal qilish bilan bog’liq: tizimning texnik qismining ishlashi va operator faoliyatini tavsiflashning yagona yondashuvini yaratish; faoliyatning individual psixofiziologik xususiyatlarini hisobga olgan holda, ularning orasidagi farqlar tasodifiyekanligini ko‘rsatish; o‘quv jarayonida faoliyat xususiyatlarining dinamikasini hisobga olish; muayyan boshqaruv ob’ektida ishlash uchun zarur bo‘lgan sifatlarga ega operatorlarni tanlash; Bundan kelib chiqadiki, kadrlar tayyorlash va kasb tanlash masalalari faoliyatni loyihalashtirishga tizimli yondashuv bosqichlari hisoblanadi. Kontseptsiyani amalga oshirish “operatorning uzatish funksiyasi” tushunchasiga aniqlik kiritishni talab qildi. Ma’lum bo‘lishicha, operatorning javob harakatlari talab qilinadigan signaldan tashqari, operator uchun boshqaruv jarayonini bilish va boshqarish uchun zarur bo‘lgan qo‘shimcha harakatlar spektrini o‘z ichiga oladi va deltaremnanta deb ataladi. Kichik harakatlar kuzatuv rejimida operator ishining psixologik xususiyatlarining ko‘rsatkichlaridan biridir. Faoliyatning matematik modellarining ko‘pchiligida ushbu harakatlarning xususiyatlarining rasmiylashtirilgan tavsifining yo‘qligi ularning etarli emasligini keltirib chiqaradi. Ularning matematik modellarga kiritilishi kuzatuv tizimlarida inson faoliyatining psixologik xususiyatlarini hisobga olish imkonini beradi. elementar harakatlarni hisobga olish natijasida tizimning chiqish signalining xatosiga kiritilgan xatolik ulushini ham inson operatorining ishlashidan, ham har qanday elementlarning parametrlarining tarqalishidan analitik baholash mumkin bo‘ldi. Ko‘rib chiqilgan tushunchalar aniq ifodalangan, psixologik xarakteri bilan ajralib turadi. Ular insonning psixologik xususiyatlari va xolatlarini bilish va hisobga olishga asoslanadi va bu tushunchalarning asosini birinchi navbatda «inson - mashina» tizimidagi operator faoliyatini loyihalash tashkil etadi. Bundan tashqari, boshqaruv tizimini tahlil qilish va loyihalashda kibernetik yondashuvga asoslangan tushunchalar xam mavjud. Download 313.94 Kb. Share with your friends:
|