BerdaQ nomidagi qoraqalpoq davlat universiteti
ASOSIY QISM I.bob.Yo'sintoifa o'smliklarining kelib chiqishi va klassifikatsiyasi
Download 0.88 Mb.
|
- Navigate this page:
- Hozirgi klassifikatsiyalar boyicha yosintoifa osimliklar bolimi 3 ta ajdodga (sinfga) bolinadi
- Jigarsimon yosinlar-Marshansiya
| ASOSIY QISM
I.bob.Yo'sintoifa o'smliklarining kelib chiqishi va klassifikatsiyasi. Yo'sintoifalar xilma-xil ekologik muhitlarda tarqalgan. Ular tropik va subtropik zonadan to sovuq tundra zonasigacha bo'lgan hududlarda uchraydi. Yo'sinlarning taraqqiyot siklidagi xarakterli bclgilaridan yana bittasi pishib yctilgan spora tarqalganidan so'ng, undan protonemaning o'sishidir. Protoncma ko'pchilik yo'sinlarda ipsimon tuzilishga ega. Faqat sfagnum va andrea yo'sin gamctofitining dastlabki fazasida plastinka holatida bo'ladi. Jigarsimon yo'sinlarda protonema qisqagina ipchadan iborat. Bir yoki bir necha hujayralardan tashkil topgan. Uning apikal hujayrasi uzunasiga 2 ga bo'linib, undan plastinkali yoki poyabargli gametofit taraqqiy etadi. Yo'sintoifalar orasida funariyaning (Funaria hydrometrica) protonemasi yaxshi o'rganilgan. Uning sporasi qulay sharoitda tez o'sib, ipcha hosil qiladi. Undan keyinchalik rizoid taraqqiy etadi. Yashil rangli ipsimon protonema xloronemci deyiladi. Ipcha shoxlanib kaulonema deb ataluvchi bosqichga o'tadi. Bu protonemaning oxirgi bosqichi bo'lib, unda gametofor kurtaklari va rizoidlar bo'ladi. Yo'sinlarning bunday ipsimon protonemasi tashqi ko'rinishi jihatidan yashil suvo'tlariga juda o'xshaydi. Shunga ko'ra yo'sinlarni yashil suvo'tlaridan kelib chiqqan degan taxminlar mavjud. Biroq bu fikrni tasdiqlovchi asosli dalillar yo'q. 1-rasm .Yo'sinlar tabiatda uchrashi. Hozirgi klassifikatsiyalar bo'yicha yo'sintoifa o'simliklar bo'limi 3 ta ajdodga (sinfga) bo'linadi: 1. Jigarsimon yo'sinlar Marchantiopsida 2. Antotserotsimon yo'sinlar Anthocerotopsida 3. Poyabargli yo'sinlar Bryopsida. 1.1. Yo'sinsimon o'simliklar klassifikatsiyasi. Jigarsimon yo'sinlar-Marshansiya. Ayrim biologlar birinchi va ikkinchi ajdodlarni birlashtirib, birinchi ajdodga jigarsimonlar kichik ajdodi yoki qabilasi deb qaraydi. Jigarsimon yosin!ar ajdodi (sinfi) Marchantiopsida Jigarsimon yo'sinlar gamctofitining xilma-xil bo'lishi va sporofitining deyarli o'xshashligi bilan xarakterlanadi. Bu sinfga 300 ga yaqin turkum va 6000 dan ortiq tur kiradi. Ularning ko'pchiligi tropiklarda tarqalgan. Asosan sernam tuproqda, ayrimlari esa suvda uchraydi. Epifit vakillari ham mavjud. Jigarsimon yo'sinlar ajdodining vakillari vegetativ, jinssiz va jinsiy yo'llar bilan ko'payadi. Hozirgi klassifikatsiyaga ko'ra jigarsimon moxlar ajdodi 2 ta kichik ajdodga bo'linadi. 1. Marshansiyakabilar - Marshantiidae 2. Yungermanniyakabilar - Jungermanniidae. Birinchi ajdod Sferokarpnamolar Sphaerocarpales va Marshansiyanamolar Marchantiales, ikkinchi ajdod esa uchta qabilaga metutsiyanamolar Metzgcrialcs, xaplomitriyanamolar Haplomitriales va yungcrmanniyanamolarga Jungermanniales bo'linadi. Marshansiyakabilar kichik ajdodi (sinfi) Marchantiidae Bu kichik ajdodga 35000 dan ziyodroq tur kirib, ularni turli ekologik sharoitlarda Shimoliy va Janubiy yarimsharlarda uchratish mumkin. Vegetativ tanasi dorzovcntral shakldagi qattanadan iborat bo'lib, u o'z navbatida xlorofilsiz ko'p qavatli parenxima hujayralaridan hamda xlorofill assimilatsion to'qimadan tashkil topgan. Qattananing qorin qismida esa ipsimon va silliq ipsimon rizoidlar hamda tangachalar joylashgan. Marshansiyanamolar qabilasining keng tarqalgan vakili oddiy marshansiya Marchantia polimorpha (2-rasm)dir. 2-rasm. Marchantia:1 anteridiyli (erkak) tallom (qattana), 2 arxegoniyli (urg'ochi) tallom qattana . Marshansiyalar turkumiga mansub bu tur Yer sharining turli mintaqalarida tarqalgan. U ko'proq zax ycrlarda, o'rmonlarda o'sadi. Yaproqsimon tallomining uzunligi 10 sm gacha yetadi. Dixotomik shoxlangan, to'q-yashil rangli. Yaprog'ining ostki qismida oddiy va tilsimon rizoidlari va yaxshi taraqqiy etmagan barg boshlang'ichlari amfigastriyalar joylashgan. Marshansiya vegetativ, jinsiy va jinssiz yo'llar bilan ko'payadi. Vegetativ ko'payishi plastinkasining ustki tomonidan hosil bo'ladigan savatchalar ichidagi ajraluvchi kurtaklar yordamida boradi. Ajraluvchi kurtaklar shamol yoki yomg'ir tasirida savatchadan ajralib yerga tushadi va undan yangi marshansiya o'sadi. Marshansiya 2 uyli o'simlik, anteridiyli holda joylashgan, qisqa bandga ega. Anteridiylar joylashgan bo'shliq kcyinchalik tepa qismidan ochilib, undan spermatozoidlar tashqariga chiqadi. Arxegoniyli o'simlik tallomida esa arxengoniylar joylashgan. Urug'lanish bahorda ro'y beradi. Urug'langan tuxum hujayralardan zigota taraqqiy etadi. Zigotadan esa sporogon o'sadi. Sporogonning ichida joylashgan sporangiydan esa spora va elatera ipchalari hosil bo'ladi. Elatera ipchasi sporaning atrofga tarqalishiga yordam beradi. Sporalar pishib yctilganidan keyin uning ko'sakchasi ichki qismidan chatnab ochiladi va tuproqqa tushgan sporadan dastlab kichkina yaproqcha (plastinka) protonema, undan esa yangi gametofit taraqqiy etadi. Yungermanniyakabilar kichik ajdodi (sinfi). Bu ajdodchaga 250 turkum va 5 mingdan ziyodroq tur kirib, ularning ko'pchiligi tropik va subtropik zonada tarqalgan. Ayrim vakillari esa epifit va epifil holda uchraydi. Marshansiyalarda arxegoniy qattananing ichki qismida (endogen) joylashgan bo'lsa, yungermanniyalarda esa ekzogen joylashgan. Download 0.88 Mb. Share with your friends:
|