O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi
Download 1.42 Mb.
|
- Navigate this page:
- QATLAMDA GAZ HARAKAT YUNALISHINI ANIQLASH USULLARI VA GAZNI SAQLASH JARAYONIDA YO’QOTILISHI Reja 9.1.Qatlamda gaz xarakat yunalishini aniqlash usullari
- 9.1.Qatlamda gaz harakat yunalishini aniqlash usullari
| Nazorat savollari
Yer osti omboridagi gazning umumiy hajmi necha qismdan iborat? Faol gaz deb nimaga aytiladi? Bufer gaz haqida ta’rif bering. Quduqqa tushiriladigan lift quvurlari quyidagilarni ta’minlashi vazifasini tushuntiring. QATLAMDA GAZ HARAKAT YUNALISHINI ANIQLASH USULLARI VA GAZNI SAQLASH JARAYONIDA YO’QOTILISHI Reja 9.1.Qatlamda gaz xarakat yunalishini aniqlash usullari 9.2.Yer osti gaz omborida ishlab chiqarishni tashkil etish 9.3. Obyektlarni qabul qilish va GEOSIni ishlatish Adabiyotlar (1,5,7,8,12) 9.1.Qatlamda gaz harakat yunalishini aniqlash usullari Qatlam-kollektordagi gaz xarakat yunalishini o'rganish uchun, tarkibi qatlamdagi qoldiq gaz tarkiblaridan farq qiladigan, turli xil inert gazlardan foydalaniladi. Inert gazsimon komponentlar sifatida azot, geliy, argon, kripton, propilen, butilen va boshqalardan foydalanish mumkin. Bu komponentlar qatlamning uyum qismida joylashgan ishchi quduqlar orqali gaz bilan birgalikda qatlam-kollektorga xaydaladi. Qatlamning chegara qismlarida joylashgan quduqlardan vaqti-vaqti bilan namunalar olinib, gaz tarkibi tekshiriladi va indikatorning (inert gaz) chiqish vaqti aniqlanadi. Bu bilan qatlamga haydalanilayotgan gazning g'ovakli bo'shliqdagi xarakat yunalishi va tezligi aniqlanadi. Ba'zi holatlarda gazsimon radiaktiv indikatorlardan xam foydalanish mumkin, masalan: kripton yoki ksenon. Yer osti gaz ombori qatlam-kollektoridagi gazning hajmini 3-xil usul bilan aniqlash mumkin: 1.Hajmiy; 2. Gazli yoki suv taz'yiqli rejimda ishlatilayotgan omborning gazlangan qismi hajmi bo'yicha o'rtalashtirilgan bosimning, olinayotgan gaz hajmi Qd ga bog'liqligi qarab; 3.Gazni yer ostiga haydash vaqtida ombordan siqib chiqarilgan suvning hajmiga qarab. Gazni yer ostida saqlash jarayonida, gaz yo’qotilishlarining taxminiy miqdorini aniqlash uchun omborga xaydalagan va olingan gaz xajmlarini o'lchashda to'plangan ma'lumotlardan foydalanish mumkin, shu bilan birga «Neytral bo'lim» deb ataluvchi vaqt oxiridagi qatlamning statik bosimi orqali xam aniqlash mumkin bo'ladi. «Neytral bo'lim» vaqtida yer osti gaz omboriga gaz xaydalmaydi xam olinmaydi xam. Bundan tashqari quduqlar radiometrik (neytronli gamma-korotaj) usul bilan tadqiqot qilinib gaz suv ta'sir yuzasi (GSTYu)ning holati va suvlangan xududning hajmiy gazlanganlik koeffitsienti aniqlanadi. sox a Yer osti gaz omboridagi gaz balansini quyidagi ko'rinishda yozish mumkin: bu yerda: Pb, Pox - Ombor g'ovakli bo'shlig'i gazlashgan hajmining gazni olishgacha va olish oxiridagi o'rtalashtirilgan bosimlari; Pa-atmosfera bosimi; Ps, Psox- Ombor gazlashgan hajmining suv bosgan qismidagi gazni olishgacha va olish oxiridagi o'rtalashtirilgan bosimlari; Qb - yer osti gaz ombori g'ovakli bo'shlig'ining gaz bilan to'ldirilgan boshlang'ich hajmi; Qg, Qox - ombor g'ovakli bo'shlig'ining gaz bilan to'ldirilgan qismidagi gazni olishgacha va olish to'xtatilgandan sungi hajmi; za, zb, zs, zsox, z - mos bo'lgan bosim va qatlam xaroratlaridagi gazning o'ta siqiluvchanlik koeffitsienti; ab, aox-suvlangan xududning boshlang'ich va oxirgi hajmiy gazlanganligi. Yuqoridagi ifodadan Pox ni aniqlasak: bu yerda: Qx - omborga xaydalgan gazning o'lchangan hajmi, m3; ab - boshlang'ich qatlam bosimida suvlangan xududning hajmiy gazlanganligi; p - qatlamdan gaz olinish jadalligini xarakterlovchi koeffitsient. Geologik ma'lumotlar asosida ombor g'ovakli bo'shlig'i gazlangan hajmining, qoldiq suvlangan (Sn)dagi gaz-suv chegarasi holatiga bog'liqliq grafigi tuziladi. 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 h, m Agar yer osti gaz omboridagi xisoblangan bosim Phis va o'lchangan bosim Po’l lar bir-biriga teng bo'lsa, gazning yer ostida sezilarli darajada yo’qotilishi kuzatilmaydi. Agar Phis>Po'l bo'lsa, u holda gazning yer osti yo’qotilishi kuzatilishi mumkin. Gazning yo’qotilishini, ombor yuqorisida joylashgan qatlamlarda gaz mavjudligi va bosimning ortishidan xam aniqlash mumkin. Bunday holat Kaluj yer osti gaz omborida kuzatilgan, ya'ni ombor qatlamidagi tog' jinslari yoriqliklaridan gaz yuqoriga chiqqan. Yer osti gaz omborida gaz yo’qotilishining taxminiy miqdorini aniqlaysh uchun qatlamdagi gazning material balans tenglamasidan foydalanamiz bu yerda: p1 - ombordagi boshlang'ich bosim; p2 - ombordagi oxirgi bosim; z1, z2 - gazning siqilish darajasi; Q - omborning gazlangan g'ovakli bo'shlig'ining boshlang'ich hajmi; Qd -olingan gaz hajmi. Gaz yo’qotilishini olish sikli boshlanguncha yer osti gaz omboriga xaydalgan gazning aniq hajmi va gaz olinishida qatlam bosimining pasayishidan hisoblangan gaz zahirasi orasidagi farq bo'yicha baholash mumkin. Yer osti gaz ombori normal ishlatilganda gaz yo’qotilishining umumiy miqdori, faol gaz hajmining 0,5% dan oshmaydi. Download 1.42 Mb. Share with your friends:
|