Tez özetleri Astronomi ve Uzay Bilimleri Anabilim Dalı 1

ŞAT GÜNGÖR Beyza

Danışman :Prof. Dr. Yahya AYAŞLIGİL

Anabilim Dalı :Peyzaj Mimarlığı

Mezuniyet Yılı :2009

Tez Savunma Jürisi :Prof. Dr. Yahya AYAŞLIGİL

Prof. Dr. Ömer KARAÖZ

Prof. Dr. Ayşe Nur ÖKTEN

Prof. Dr. Hakan ALTINÇEKİÇ

Prof. Dr. Güniz KESİM AKINCI
Kazdağı Milli Parkı Örneğinde Ekolojik Planlamaya Yönelik Peyzaj Analizi

Bu çalışma İstanbul Üniversitesi Fen Bililmleri Enstitüsü, Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı, Peyzaj Mimarlığı Programında “Kazdağı Milli Parkı Örneğinde Ekolojik Planlamaya Yönelik Peyzaj Analizi” adı altında doktora tezi olarak hazırlanmıştır.

Araştırma alanını Ege Bölgesinde, Balıkesir İli’nin Edremit İlçesine bağlı Kazdağı Milli Parkı oluşturmaktadır. Kazdağı Milli Parkı, konum olarak Edremit Körfezinin kuzeyinde yer almakta ve Kazdağı Kütlesinin güney cephesini kaplamaktadır. 21.452,5 ha büyüklüğündeki Kazdağı Milli Parkı, Kuzey Ege bölgesinde 39º 34' 09"ve 39° 44' 34" kuzey enlemleri ile 26° 44' 03" ve 26° 59' 593" doğu boylamları arasında yer almaktadır. Çalışma alanı, P.H. Davis’in kareleme sistemine göre B1 karesinde; fitocoğrafik açıdan Akdeniz fitocoğrafik bölgesinde yer almaktadır. 0-1774 m’ler arasında değişen yüksekliğe sahiptir.

Peyzaj analizi çalışmalarında çalışma sahasına ait mevcut doğal veya kültürel verileri içeren haritaların amaca hizmet edebilecek biçimde çakıştırılması metodu kullanılmaktadır. Bu çalışmada da benzer bir metod olan McHarg’ın “Katlı Kek” modelinden yararlanılmıştır. Bu yöntemde yetişme ortamları üzerinde etkili olan faktörler (eğim, bakı, toprak türü, ana kaya) haritalara aktarılmakta ve üst üste çakıştırılmaktadır. Bu çalışmada yetişme ortamları üzerinde etkili olan faktörlerden bakı, jeolojik yapı ve orman toplumları haritalarının çakıştırılma metodu olarak bilinen esasen sayısal ortamda üç haritaya ait verilerin sorgulanması biçiminde gerçekleştirilen metod kullanılmıştır. Çalışma sahasının büyük çoğunluğunu kireçsiz kahverengi orman toprakları oluşturduğundan sorgulamada toprak haritalarına ait sayısal verilerden yararlanılmamıştır. Sorgulama ile yetişme ortamı açısından farklılık gösteren alanlar tespit edilmeye çalışılmıştır. Yetişme ortamı koşullarının değişimi öncelikle vejetasyon üzerinde farklılıklara neden olabilmektedir. Bu çalışmada peyzaj analizi çalışması; vejetasyon analizi ağılıklı olarak gerçekleştirilmiştir. Vejetasyon analizine ağırlık verilmesindeki sebep, vejetasyonun peyzaj analizinde önemli bir yere sahip olması ve toprak, su, iklim gibi doğal veriler yanında, insanların topladıkları ve kullandıkları bitkilerin tespiti ile günlük yaşamları hakkında kısacası kültürel veriler hakkında da bilgi sağlayabilmesidir.

Peyzaj analizi çalışmalarında doğal ve kültürel olmak üzere iki kısımda veri toplanabilmektedir. Çalışma alanımız kısmen doğal nitelikli olduğundan burada insan etkileri görülmektedir. Özellikle Milli Park’ın sınırlarına yakın olarak konumlandırılmış mahalle, kasaba ve köy niteliğinde 13 yerleşim yeralmaktadır. Çalışmada kültürel verilerin elde edilmesinde köy ve mahalle muhtarları ile görüşmeler yapılmıştır.

Vejetasyon analizi çalışmalarında bakı, kayaç türü ve orman toplumları yayılış alanları haritalarının çakıştırılması sonucunda, Kazdağı Milli Parkı içerisinde geniş yayılış yapan kayaç ve orman toplumlarının gölge ve güneşli bakılarında ve farklı vejetasyon formasyonlarının meydana geldiği akarsu yatağı, ziraat alanları, yüksek dağ step ve orman toplumları açıklıklarında yer alan çalı ve çayır formasyonlarında vejetasyon alımları gerçekleştirilmiştir. Bu sekiz farklı vejetasyon formasyonundan toplam 63 vejetasyon alımı yapılmıştır. Vejetasyon çalışmaları, 2007-2008 yıllarında, nisan-eylül aylarını kapsayan; bitkilerin teşhisine elverişli olan vejetasyon döneminde gerçekleştirilmiştir. Bitki örneklerinin teşhisleri sonucunda 69 familyaya ait 437 takson tespit edilmiştir. Vejetasyon analizi çalışmaları sonucunda farklı vejetasyon formasyonlarında floristik kompozisyon, fizyonomik özellikler, bu alanlarda gerçekleştirilen insan faaliyetleri ve bu faaliyetlerin alana olumlu ve olumsuz etkileri belirtilmeye çalışılmıştır.

Çalışma sonunda bir yandan ender bulunan doğal özellikler (yüksek endemizm oranı, doğal hayvan varlığı, jeolojik ve jeomorfolojik özellikler v.s.) diğer taraftan alan üzerinde civarda yaşayan halk ve ziyaretçiler tarafından kulanım yoğunluğu ve ihtiyaçlar gözönünde bulundurularak koruma-kullanma dengesini hedef alan iki aşamalı öneri plan hazırlanmıştır. Birinci aşamada ihtiyaçlar (günübirlik kullanım, pasif rekreasyon v.s.) ve kaçak kullanımları (otlatma) engellemeye yönelik alanda mevcut bulunan ve önerilen fonksiyon alanları yer almaktadır. İkinci aşamada önerilen ve mevcut bulunan fonksiyon alanları koruma-kullanma dengesine uygun şekilde belirlenen zonlara dahil edilmiştir. Alanda koruma-kullanma dengesini gözeten dört farklı zon oluşturulmuştur. Bunlar; mutlak koruma, kontrollü kullanım, tampon ve geçiş zonlarıdır. İkinci öneri planda endemizm oranının yüksek olduğu ve doğal yapının bozulmamış olduğu alanlar ile Kazdağı göknarının milli park içerisinde yayılış gösterdiği alanlar mutlak koruma; geleneksel açısından kullanım yoğunluğunun görüldüğü Sarı Kız Türbesi, Karataş Tepe ve Kartal Çimen Düzlüğünü kapsayan zirveler bölgesi kontrollü kullanım zonu olarak önerilmektedir. Milli Park’ın yerleşim yerlerine yakın güney sınırlarında özellikle iyi nitelikli olmayan orman alanlarında ve zeytinlik amacıyla açmaların gerçekleştiği kesimlerde oluşan çalı ve çayırlık alanlarda civar köydeki büyük ve küçükbaş hayvan sayısına göre toplam 538 ha büyüklüğünde 7 otlatma alanı önerilmiştir.

Öneri plan haritalarında gösterilmeyen ancak gözlemler sonucu yazılı olarak belirtilen bir diğer öneri; Milli Park sınırlarının revize edilmesidir. Özellikle tam korumanın sağlanabilmesi açısından idari sınırların yerine doğal sınırların göz önünde bulundurulması gerekmektedir. Çünkü Kazdağı Göknarının esas yayılış yaptığı kuzey kısım Çanakkale ili idari sınırında yer almaktadır. Ancak doğal bütünlük sağlayabilmek ve etkin bir korumanın gerçekleştirilebilmesi için idari sınırlar değil doğal sınırlar göz önünde bulundurulmalıdır. Milli Park’ın dışında yer alan Altınoluk ve Çanakkale ili idari sınırları içerisinde yer alan Bayramiç Orman İşletme şefliğine bağlı GEKYA(Gen Kaynaklarını Yerinde Koruma) alanları ile yine Çanakkale Orman Bölge Müdürlüğüne bağlı “Kazdağı Göknarı Tabiatı Koruma Alanı” da Kazdağı Milli Parkı sınırlarına dahil edilebilmelidir. Bu çalışmada yer alan öneri planlar taslak niteliğindedir. Daha sonraki çalışmalarda geliştirilip detaylandırılmalıdır.

Landscape Analysis For The Ecological Planning at The Example of Kazdağı National Park

Overlay method of maps on which the socio-cultural and natural data processed, has been used in landscape analysis studies. Layer-cake model of McHarg was appropriate for this landscape analysis study, which is similar to the overlay method. In this study; direction, geological structure and vegetation unit (woodlands, shrub and grasslands etc.) factors which affect the site conditions are processed on maps. Direction, geological structure and vegetation unit maps were overlayed. Beside these factors soil map of the research area might also have affected the site conditions. However, the soil map indicated that there were three different soil types, therefore the soil map was disregarded. The overlay map method enabled us to determine different site conditions. The variation of site conditions affects the vegetation. Primarily the factors those affect the site conditions were considered. In this study, vegetation analysis of the research area was predominantly used for landscape analysis, since vegetation analysis gives data for natural and socio-cultural properties of the research area.

In landscape analysis studies, data is collected into two distinctive groups; namely, natural data and socio-cultural data. The research area has a semi-natural structure, where limited human facilities exist. At the Southern border of the Kazdağı National Park, there are thirteen residential areas, in the forms of districts, towns and villages. In order to obtain information as to their socio-cultural structure, we have interviewed with the headmans of these residential areas.

Vegetation analysis forms the essential part of this study and it has been applied to 63 sample areas. Different site condition areas have been determined by overlaying direction, geological structure and vegetation unit maps. There exist different vegetation formations on the research area, such as woodlands, agricultural lands, shrub and grasslands in the clearings of woodlands, watercourse lands and steppe lands in the subalpine zones. Woodlands have sub-classifications according to dominant species like Pinus nigra subsp. pallasiana communities, Pinus brutia communities, Quercus sp. Communities, Quercus-Pinus mixed communities etc. These vegetation formation areas have different floristic compositions. The vegetation analysis study of the research area was conducted from between 2006 to 2008. Having identified the herbarium samples, we determined a total of 437 taxa belonging to 69 families. This vegetation analysis study also aims to asist in determining the floristic composition of different vegetation formations, physiognomic features, human facilities in these areas, and their positive or negative effects.

Consequently; we developed and propose a two step protect-usage balance targetting plan that considers high endemism ratio areas, geological or geomorphological feature areas with high importance, sacred importance areas for local people, specificially the Türkmen people, and devotion areas on the mountain head. In the first step, the plan targets to supply the needs on appropriate areas in the research area. In the second step, the zonation areas are determined according to the first step. Areas with high endemism importance and that have natural charachteristics of the Kazdağı National park are allocated to the core zone, sacred devotion areas beside high endemism areas are allocated to an original zone that is peculiar to the Kazdağı National Park, the usage zone under control. Passive recreation areas, with not high importance degree are allocated to the buffer zone. Finally, areas close to residential areas and low quality woodlands are allocated to the transition zone.

One last proposal is the revision of the borders of the Kazdağı National Park, which do not cover the “Kazdağı Göknarı Nature Protection Zones” located in Altınoluk and Çanakkale, Bayramiç. The scientific name of Kazdağı Göknarı is “Abies equi-trojani” the natural habitat range of which is on the northern part of the Kazdağı Massive outside the Kazdağı National Park.